" Ο John Phill και τα άλλα... κουφάρια
Ιστορίες αποβιομηχάνισης στην πάλαι ποτέ ραγδαίως αναπτυσσόμενη Θράκη, η οποία μετατράπηκε σε μια μεγάλη ΒΙΠΕ - φάντασμα
«Εξαρτάται από τη διαδρομή που θα επιλέξετε. Αν ακολουθήσετε την ένδειξη για Κεχρόκαμπο, μέσα από τα βουνά θα το βρείτε στα δεξιά, στην είσοδο του χωριού. Αν πάλι πάρετε τον δρόμο μέσα από την Ξάνθη, θα το συναντήσετε κοντά στον σταθμό στο τέλος του «χωριού». Χωριό;
H Σταυρούπολη είναι το μεγαλύτερο Νεστοχώρι και στο εργοστάσιο John Phill Hellas A. E., που μοιάζει σαν προστατευτικό τείχος στην είσοδό του, δούλεψε το μισό χωριό κάποτε. Στο καφενείο θυμούνται ότι «υπήρξε χρονιά που παρήγαγε έως και 500.000 μοκέτες. Τώρα το «Τζων Φιλ», εντυπωσιακό μέσα στην ερήμωσή του, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα από τα πολλά βιομηχανικά κουφάρια της Θράκης. Σύμβολο μιας εποχής που πρόβαλλε τη Θράκη σαν Ελντοράντο κερδών από γενναιόδωρες επιδοτήσεις του Δημοσίου.
Σήμερα, το μόνο που θυμίζει κάτι από τα περασμένα μεγαλεία είναι η πράσινη δερματόδετη διευθυντική πολυθρόνα μπροστά από τη μεγάλη φωτογραφία του ιδιοκτήτη με υπουργούς της πρώτης κυβέρνησης Καραμανλή. Το ταπητουργείο της Σταυρούπουλης ήταν από τα πρώτα που εγκατέλειψαν την περιοχή και την παραγωγική διαδικασία, όταν τα ακριτικά κίνητρα που αφειδώς παρείχαν οι κυβερνήσεις δεν κρίθηκαν επαρκή για να το διασώσουν από τον διεθνή ανταγωνισμό. Αλλωστε, τα περισσότερα από τα βιομηχανικά κουφάρια της Ξανθης οικοδομήθηκαν μέχρι το 1980.
Τώρα η βιομηχανική Ζώνη της Ξάνθης θυμίζει έντονα περιοχές του Θριάσιου στην Αττική, καθώς βρίθει από φαντάσματα του παρελθόντος. Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και στην Κομοτηνή και στην Αλεξανδρούπολη. Μόνο που στην Ξάνθη το τέλος της μεταποίησης είναι ορατό περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, γιατί συμπίπτει με την κρίση μεγάλων συνεταιριστικών μονάδων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να χαθούν 2.000 θέσεις εργασίας τα τελευταία χρόνια, όπως εκτιμά ο πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών και Βιοτεχνιών Ξάνθης, κ. Β. Σκαρλάτος.
Η ξενάγηση στα κουφάρια της πόλης δύσκολη και κανείς -πλην του προέδρου του Εργατικού Κέντρου της πόλης κ. Αγ. Μπεμπεκίδη- δεν προσφέρεται. Το φασονάδικο ιματισμού του «Πασχαλίδη», στα δεξιά της Βιομηχανικής Περιοχής (ΒΙΠΕ) το καπνεργοστάσιο του «Μιχαηλίδη», που έκλεισε... μεταφερόμενο σε γειτονική χώρα, οι εγκαταστάσεις της «Κομοτέξ» που στεγάζει σήμερα την Αστυνομική Σχολή, η «Groupal» που σήμερα φυλάσσεται από ιδιωτική εταιρεία. Ερειπωμένα κτίρια παραγωγής ξηρών καρπών και συνεταιρισμοί μαμούθ που στήριζαν την εποχική απασχόληση και την εκλογική πελατεία των πολιτικών της περιοχής (όπως η ΣΕΒΑΘ). Βιοτεχνίες με κατεστραμμένες ακόμη και τις ταμπέλες της επωνυμίας και εργοστασιακοί χώροι με κουβέρτες και χράμια στο εσωτερικό τους να υποδηλώνουν την αλλαγή της χρήσης τους σε προσωρινό κατάλυμα μεταναστών.
Εικόνες της βιομηχανικής παρακμής στην Ξάνθη. Ο αντίκτυπος μεγάλος, αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2005, πολύ πριν από την εκδήλωση της κρίσης, ο δευτερογενής τομέας απασχολούσε το 26,7% του ενεργού πληθυσμού και η μεταποίηση συμμετείχε στο συνολικό προϊόν του νομού κατά 44,7%. Και όσο προχωρούμε προς τα πάνω η εικόνα γίνεται ακόμη πιο σκοτεινή.
Οι χρηματικές επιχορηγήσεις που αναλώθηκαν σε τυχοδιωκτικά σχέδια άφησαν ανεξίτηλα τα αποτυπώματά τους στα εγκαταλελειμμένα κτίρια, που ιδιαίτερα στην περιοχή της Ροδόπης, όπου το ποσοστό ανεργίας ανήλθε στο 27%, θυμίζουν πόλεις σε ερήμωση.
Kάποτε η ΒΙΠΕ Κομοτηνής ήταν η δεύτερη καλύτερα οργανωμένη βιομηχανική ζώνη μετά τη ΒΙΠΕ Σίνδου - Θεσσαλονίκης. Σήμερα, αν εξαιρέσεις ελάχιστες πρωτοπόρες επιχειρήσεις, μόνο το φουγάρο της ΔΕΗ υποδηλώνει από μακριά την ύπαρξη της Βιομηχανικής Ζώνης. Ενα στα τρία εργοστάσια έκλεισε...
Δημόσιο χρήμα στα χέρια καιροσκόπων
Από το 1982 μέχρι και το 1994 η Θράκη ενισχύθηκε με 7 αναπτυξιακούς νόμους, που προέβλεπαν ειδικές επιδοτήσεις και προνόμια για τις επιχειρήσεις. Η υψηλή ζώνη κινήτρων στην οποία εντάχθηκε η περιοχή, με δημόσιους πόρους που έφτασαν έως και το 65% - 80% της επένδυσης, άλλαξε την εικόνα της Θράκης, δημιούργησε χρήμα και εισόδημα στην περιοχή. Ομως, αυτή η μεταφορά πόρων από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων έτσι ασυλλόγιστα όπως έγινε, επί δεκαετίες, σε επενδύσεις χαμηλής παραγωγικότητας και σε κλάδους παρωχημένης τεχνολογίας, δεν δημιούργησε τα ανταγωνιστικά αναχώματα για την οχύρωση των προϊόντων που με το 1/3 του κόστους, παράγονται πλέον στις βαλκανικές και στις ασιατικές αγορές. Και στη Ροδόπη, οι καιροσκόποι ήταν σε αφθονία, ο δε μηχανισμός των επιδοτήσεων προκλητικά γενναιόδωρος. Τα κίνητρα για τις ακριτικές περιοχές ήταν γενναιόδωρα. Δεν ετίθετο θέμα εντοπιότητας. Ο έλεγχος, ελλειμματικός. Το μειονοτικό έδιδε τη δυνατότητα σε τοπικούς παράγοντες να πιέζουν την κεντρική εξουσία για ελαστικά κριτήρια. Το «παραθυράκι», δηλαδή μια πρόσθετη επιδότηση για ένα επιπλέον 20% (πέραν της επιδότησης του 65%), από την περιφέρεια προβλεπόταν. Τι έμενε; Να αναλάβει κάποιος τον μηχανισμό των υπερτιμολογήσεων, που προσέθετε ακόμη ένα 7% - 10%, χωρίς τον συνυπολογισμό της τραπεζικής συμμετοχής. Στη συνέχεια έπρεπε να αναζητηθούν κεφάλαια για την ίδια συμμετοχή, να διασφαλιστούν οι δίαυλοι προς τους τραπεζικούς μηχανισμούς και τους αξιολογητές. Εκεί θα καθάριζαν οι πολιτικές διασυνδέσεις. Ομως, κομβικό σημείο παρέμενε ο έλεγχος της ίδιας συμμετοχής. Και γι’ αυτό υπήρχε λύση: η έγκριση ήταν εξασφαλισμένη εάν ο επενδυτής απεδείκνυε ότι είχε καταθέσει το ποσό τουλάχιστον για έξι μήνες σε τραπεζικό λογαριασμό. Σε πολλές περιπτώσεις αρκούσε η κατάθεση να έχει γίνει ένα μήνα πριν από την τελική έγκριση. Αλλοτε έπαιρναν την πρώτη δόση της επιδότησης, έκαναν τις παραγγελίες υλικών και εξαφανίζονταν... αφήνοντας ερείπια.
Επενδύσεις και ανεργία στην Ανατ. Μακεδονία
Από το 1983 και μετά, η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας υπήρξε η πιο ευνοημένη περιφέρεια αναπτυξιακών κινήτρων. Σύμφωνα με μελέτη αξιολόγησης, που έγινε πρόσφατα από το υπουργείο Ανάπτυξης, από τη συνολική επιχορήγηση του προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, ύψους άνω των 4,39 δισ. ευρώ, η επιχορήγηση προς την Ανατολική Μακεδονία - Θράκη προσέγγισε το 1 δισ. ευρώ.
Επομένως, στην περιοχή διοχετεύθηκε το 20% των δημοσίων πόρων που κατευθύνονταν για την ανάπτυξη όλων των περιφερειών της χώρας. Αλλά με δεδομένο ότι «στην τριακονταετή περίοδο 1982 - 2010, το ΑΕΠ της χώρας υπερδιπλασιάστηκε και το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε σημαντικά, το ερώτημα για το πόσο συνέβαλαν σ’ αυτό τα κίνητρα των αναπτυξιακών νόμων παραμένει ένα ανοιχτό ζήτημα», υπογραμμίζει ο γενικός γραμματέας Eπενδύσεων και Aνάπτυξης κ. Γ. Πετράκος στη μελέτη για την αξιολόγηση των αναπτυξιακών νόμων.
Ωστόσο, από τα στοιχεία που παραθέτει είναι σαφές ότι παρά τον πακτωλό των κονδυλίων την περίοδο 1981 - 2007, το ΑΕΠ στην Αν. Μακεδονία και Θράκη μειώθηκε από 6,78% το 1981 στο 4,55%, το 2007, ενώ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε από το 88,66 στο 66,47.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι στο παρελθόν οι πόροι κατανεμήθηκαν «με άλλα κριτήρια και όχι με το κριτήριο της περιφερειακής σύγκλισης, το οποίο υπήρξε και το βασικότερο κριτήριο των αναπτυξιακών νόμων και των κοινοτικών κανονισμών», καταλήγει η μελέτη.
Δεν είναι τυχαίο και ούτε εξηγείται μόνο με πληθυσμιακά κριτήρια ότι ένας στους τρεις ανέργους στο σύνολο της χώρας κατοικεί στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης.
Η συμπληρωματικότητα του αγροτικού εισοδήματος, καθώς και τα αποθέματα της όποιας αποταμίευσης, αποτρέπουν επί του παρόντος τις κοινωνικές εντάσεις.
Απέμειναν οι καλές
«Η ερώτηση εάν το αποτέλεσμα των αναπτυξιακών κινήτρων στην Ξάνθη είναι αντάξιο του κόστους «δηλητηριάζεται» από την αίσθηση που υπάρχει ότι εδώ σπαταλήθηκαν περισσότερα χρήματα από την απόδοση που είχαν οι επενδύσεις ή από όσα επέστρεψαν ως αποτέλεσμα για την ανάπτυξη της περιοχής», επισημαίνει ο πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών και Βιοτεχνιών της Ξάνθης, κ. Β. Σκαρλάτος".
