Η εξάντληση των ρευστών διαθεσίμων -και όχι η αφερεγγυότητα- είναι αυτή που προκαλεί τις οικονομικές κρίσεις -όπως αυτή στην ευρωζώνη. Και όμως, οι προσπάθειες των υπευθύνων χάραξης πολιτικής ανά τον κόσμο επικεντρώνονται στην αποκατάσταση της φερεγγυότητας και όχι της χρηματοδότησης. Εάν δεν αλλάξει αυτό, ο πλανήτης θα ταλαντεύεται από την κρίση στη διάσωση και τούμπαλιν.
Η τραπεζική κρίση στην Ιρλανδία είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα του πώς -φαινομενικά- φερέγγυα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να φτάσουν στο χείλος του γκρεμού επειδή δεν μπορούν να αυτοχρηματοδοτηθούν. Δεν έχουν περάσει τέσσερις μήνες από τότε που η Allied Irish bank και η Bank of Ireland πέρασαν με επιτυχία τα επίσημα τεστ αντοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια αδυναμία των συγκεκριμένων τεστ, η οποία αναμένεται να διαρθρωθεί τον επόμενο χρόνο, ήταν ότι εξέταζαν μόνο τη φερεγγυότητα και όχι τη ρευστότητα.
Οι ιρλανδικές τράπεζες δεν έχουν αρκετά μεγάλη βάση ιδιωτικών καταθέσεων. Οι δείκτες δανείων προς καταθέσεις της Allied Irish Bank και της Bank of Ireland υπερβαίνουν ελάχιστα το 160%, γεγονός που σημαίνει ότι εξαρτώνται υπερβολικά από τη χρηματοδότηση των κεφαλαιαγορών. Όταν αυτή στέρεψε, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όταν άρχισε, όμως, η μαζική εκροή των επιχειρηματικών καταθέσεων, έπρεπε να ληφθούν έκτακτα μέτρα.
Δυστυχώς, αυτό το έργο το έχουμε δει πολλές φορές. Το 2008, η αχίλλειος πτέρνα των τραπεζών που βρέθηκαν στο χείλος της καταστροφής ήταν πάλι η χρηματοδότηση. Αντίστοιχα, οι Lehman Brothers, Northern Rock, Washington Mutual, Royal Bank of Scotland και Fortis είχαν ανεπαρκές μετοχικό κεφάλαιο. Ο θάνατος λόγω αφερεγγυότητας, όμως, είναι αργός, ενώ ο θάνατος -ή το ψυχορράγημα- λόγω ανεπαρκούς ρευστότητας είναι γρήγορος.
Εάν η θύελλα σαρώσει και τις πορτογαλικές τράπεζες, η πέτρα του σκανδάλου θα είναι ξανά η χρηματοδότηση. Η Banca Espirito Santo και η Millennium έχουν υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας αλλά ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις υπερβαίνει και εδώ το 160%.
Για τις κυβερνήσεις η κατάσταση διαφέρει ελαφρώς, καθώς τα κράτη δεν χρηματοδοτούνται μέσω καταθέσεων. Ωστόσο, πρέπει να αναχρηματοδοτούν το χρέος τους και να χρηματοδοτούν τα καινούργια ελλείμματα. Όσο πιο σταθερές είναι οι πηγές χρηματοδότησης -συνήθως ο εγχώριος ιδιωτικός τομέας που ξεχειλίζει από ρευστότητα- τόσο το καλύτερο.
Η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης είναι ο λόγος για τον οποίο είναι ευάλωτο το ισπανικό κράτος. Ο δείκτης χρέος/ΑΕΠ αναμένεται φέτος να διαμορφωθεί στο 63% -κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Το δημοσιονομικό της έλλειμμα, όμως, ανέρχεται στο 4,4% επί του ΑΕΠ, γεγονός που σημαίνει ότι η χώρα εξαρτάται από την προσέλκυση υψηλών κεφαλαιακών ροών κάθε χρόνο από το εξωτερικό. Η καθιερωμένη αυτοχρηματοδότηση της κυβέρνησης μέσω της έκδοσης σχετικά βραχυπρόθεσμων τίτλων -το 2011 θα πρέπει να αναχρηματοδοτήσει 149 δισ. ευρώ- ενισχύει τη διαπίστωση ότι βρίσκεται στο έλεος των αγορών.
Η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης δεν είναι μόνο η βασική αιτία των κρίσεων, αλλά και η αιτία των διασώσεων. Το να αφεθεί μια τράπεζα (ή κυβέρνηση) να καταρρεύσει θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς οι πιστωτές που πλήττονται θα αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες (ή τις κυβερνήσεις) με παρόμοιο προφίλ χρηματοδοτήσεων. Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Lehman. Αυτό, επίσης, το επιχείρημα χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να μην υποστούν οι πιστωτές υψηλής εξασφάλισης των ιρλανδικών τραπεζών μείωση της ονομαστικής τιμής των τίτλων τους (haircut). Σε ένα εκρηκτικό περιβάλλον, ακόμη και αυτά τα σχετικά μικρά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιμετωπίζονται ως «πολύ μεγάλα για να καταρρεύσουν».
Δεδομένου του κινδύνου που εμπεριέχει η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης, θα περίμενε κανείς από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να κάνουν κάτι για αυτό. Η αλήθεια είναι ότι κάτι έκαναν: το πρόβλημα αντιμετωπίζει η νέα Βασιλεία ΙΙΙ (η οποία είναι καλύτερη από τη Βασιλεία ΙΙ που ούτε καν το ανέφερε). Ωστόσο, δεν προβλέπεται καμία ενέργεια πριν το 2018 (καλά διαβάσατε, το 2018 δεν είναι τυπογραφικό λάθος).
Ομοίως, ορισμένες κυβερνήσεις -κυρίως η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία- σχεδιάζουν να επιβάλλουν υψηλότερη φορολογία στις τράπεζες οι οποίες εξαρτώνται από βραχυπρόθεσμα «καυτά» κεφάλαια. Η αποτελεσματικότητα της εν λόγω πρωτοβουλίας, όμως, μετριάζεται από το γεγονός ότι δεν είναι παγκόσμιας εμβέλειας. Στις ΗΠΑ, το σχέδιο του Μπάρακ Ομπάμα να επιβάλλει ανάλογο φόρο θάφτηκε στο Κογκρέσο.
Εν τω μεταξύ, έπονται νέες κρίσεις και διασώσεις. Και οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις και οι πιστωτές θα καταλήξουν στο λογικό συμπέρασμα ότι «η βλακεία ανταμείβεται».
Μια παρατήρηση: είναι άλλο ζήτημα να ανακύψει πρόβλημα ρευστότητας (liquidity problem) και άλλης τάξεως ζήτημα να ανακύψει πρόβλημα αφερεγγυότητας ως προς την ικανότητα εκπλήρωσης των όρων δανεισμού από τον δανειζόμενο (οπότε, έχουμε την ποιοτική εξέλιξη του liquidity problem σε insolvency problem). Προσωπικά, διατηρώ έντονες επιφυλάξεις ως προς το ότι αυτό που αντιμετωπίζουμε ανάγεται σε θέμα ρευστότητας. Αναμένω τις δικές σας παρατηρήσεις και σχόλια επί του ζητήματος.
Αν και η ολοκληρωμένη συνθετική εικόνα από τα αποτελέσματα θα παρουσιαστεί την Πέμπτη, τα συμπεράσματα είναι ήδη σαφή: Ο επιχειρηματικός τομέας της οικονομίας υφίσταται όλο και περισσότερο τις δραματικές επιπτώσεις μιας βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής σε μια οικονομία που έχει σταματήσει να κινείται, εξαντλεί τα περιθώρια αντοχής του και αντιμετωπίζει το μέλλον με αβεβαιότητα.
Την ίδια στιγμή παρά τις εξαγγελίες και τις κάποιες προσπάθειες της κυβέρνησης να δρομολογήσει πρωτοβουλίες, τα διαθέσιμα αναπτυξιακά εργαλεία δεν επαρκούν, ενώ οι συνθήκες δεν αναμένεται να βελτιωθούν ούτε το 2011.
Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι από τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων προκύπτει και ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: Πολλές επιχειρήσεις που δείχνουν να αντέχουν και να επιτυγχάνουν και αύξηση τζίρου έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Είναι επιχειρήσεις εξωστρεφείς που είτε εξάγουν είτε αναπτύσσουν δραστηριότητα και εκτός Ελλάδος.
Οι επιχειρήσεις αυτές δεν εξαρτώνται καθοριστικά από τις συνθήκες στην ελληνική οικονομία και άρα δεν έχουν συνθλιβεί από την καταρρέουσα ζήτηση. Αντίθετα, πολλές εξ αυτών εμφανίζουν και αύξηση δραστηριότητας καθώς ακριβώς λόγω της κρίσης δίνουν έμφαση στην επέκτασή τους εκτός Ελλάδος. Μεταξύ αυτών σημαντική είναι η παρουσία των τραπεζών που, όπως αποδεικνύεται, αντλούν ένα όλο και αυξανόμενο τμήμα της κερδοφορίας τους από τις εκτός Ελλάδος δραστηριότητες, κάτι που δικαιώνει σημαντικές στρατηγικές επιλογές που έγιναν έγκαιρα αν και ενίοτε αμφισβητήθηκαν έντονα.
Οι επισημάνσεις αυτές έρχονται να στηρίξουν με εμφατικό τρόπο τα επιχειρήματα εκείνων που υποστηρίζουν ότι η διέξοδος για την ελληνική οικονομία και η ανάπτυξη μπορούν μόνο να προέλθουν μέσα από την ενίσχυση της εξωστρέφειάς της, την αύξηση των εξαγωγών, την επένδυση σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικότητας.
Παρά την ένταση της κρίσης, οι ελληνικές επιχειρήσεις θα πρέπει άμεσα να επαναπροσδιορίσουν τον προσανατολισμό τους και να χαράξουν μία διαφορετική αναπτυξιακή στρατηγική, επενδύοντας στην εξωστρέφεια και την ανάπτυξη ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Και αυτό να το κάνουν σήμερα διότι το αύριο είναι δραματικά αβέβαιο".
Επί του θέματος (της εξωστρέφειας) θα ασχοληθούμε εκτενώς και στο μέλλον, καθότι αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα για την Ελληνική οικονομία.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου είπε ότι η απόφαση του πώς θα λειτουργήσει η επιμήκυνση του χρέους, είναι σε άμεση συνάρτηση του πώς θα δοθεί η 4η δόση, καθώς αυτή θα πρέπει να εγκριθεί από τα κοινοβούλια των χωρών - μελών της ευρωζώνης. Ο υπουργός Οικονομικών τόνισε ότι θα πρέπει να δείξει μεγάλη πρόοδο η Ελλάδα, καθώς τα κριτήρια για τη χορήγηση θα είναι πιο αυστηρά από εκείνα των τριών προηγούμενων δόσεων.
Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση στον Ευρωπαϊκό Νότο, και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια έναντι των χωρών αυτών, ενδέχεται να «αγοράσουν» λίγο ακόμα χρόνο στην Ελλάδα, αλλά η αντίστροφη μέτρηση για τη χώρα μας έχει αρχίσει, λένε αναλυτές.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου είπε στους τραπεζίτες τι σημαίνει έμπρακτα το «collective action clause» (συμμετοχή ιδιωτών στο χρέος).
Ο υπουργός εξήγησε στους τραπεζίτες, ότι το «collective action clause» προβλέπει ότι η συμφωνία για επιμήκυνση ή haircut, κ.λπ., ενός κράτους - μέλους που έχει πρόβλημα με την αποπληρωμή του χρέους της, με το 75% των κατόχων των κρατικών της ομολόγων, συνεπάγεται, τη συμμόρφωση και ακολουθία και του υπόλοιπου 25% των κατόχων των ομολόγων με τα συμφωνηθέντα. Η τρόικα θα κρίνει, είπε ο κ. Παπακωνσταντίνου, αν η χώρα έχει πρόβλημα «ρευστότητας», περίπτωση κατά την οποία θα ζητηθεί διακράτηση των ομολόγων, ή «επάρκειας», περίπτωση κατά την οποία θα αποφασιστεί haircut, επιμήκυνση, κ.λπ.
Stress Test
Οι αντοχές των έξι μεγαλύτερων πιστωτικών ιδρυμάτων, θα αποτυπωθούν στα εγχώρια stress test που θα διενεργηθούν το Δεκέμβριο από την ΤτΕ και την τρόικα, αλλά και τα ευρωπαϊκά που θα γίνουν την ερχόμενη άνοιξη και θα είναι πιο απαιτητικά από τα προηγούμενα (εστιασμένα στη ρευστότητα).
Τα συμπεράσματα των εγχώριων τεστ κοπώσεως δεν θα δημοσιοποιηθούν είπε ο κ. Προβόπουλος, κατά την ίδια λογική που δεν έχουν δημοσιοποιηθεί και μία σειρά stress test που έχει κάνει η ΤτΕ, περίπου ανά δίμηνο, είπε ο κεντρικός τραπεζίτης στη συνάντηση.
Επεξήγηση
Στη συνάντηση υπήρξε παρέμβαση από τον Γ. Παπακωνσταντίνου, ο οποίος εξήγησε στους τραπεζίτες ενδελεχώς το θέμα της επιμήκυνσης του χρέους και πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει την αξία των ομολόγων που έχουν στην κατοχή τους όλες οι κατηγορίες των επενδυτών, 40 δισ. ευρώ εκ των οποίων κατέχουν τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου είπε στους τραπεζίτες τι σημαίνει έμπρακτα το «collective action clause» (συμμετοχή ιδιωτών στο χρέος).
Το «collective action clause» προβλέπει ότι η συμφωνία για επιμήκυνση ή haircut, κ.λπ., ενός κράτους - μέλους που έχει πρόβλημα με την αποπληρωμή χρέους, με το 75% των κατόχων των κρατικών της ομολόγων, συνεπάγεται, τη συμμόρφωση και ακολουθία και του υπόλοιπου 25% των κατόχων των ομολόγων με τα συμφωνηθέντα".
Η τελευταία σύνοδος του G20 στη Σεούλ ολοκληρώθηκε χωρίς να επιτευχθεί καμία συμφωνία για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες ή το εμπόριο. Η Κίνα και οι ΗΠΑ αντάλλαξαν κατηγορίες για χειραγώγηση των νομισμάτων τους με στόχο το εμπορικό τους πλεονέκτημα. Οι συνομιλίες του Γύρου της Ντόχα για το διεθνές εμπόριο βάλτωσαν εν μέσω συζητήσεων για τους «κινδύνους» που επιφέρουν οι νέοι συναλλαγματικοί ή εμπορικοί πόλεμοι, την ώρα που οι πόλεμοι αυτοί βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη.
Και όμως, παρά τις δεσμεύσεις των παγκόσμιων ηγετών για το αντίθετο, φαίνεται να αναβιώνει ο εφιαλτικός προστατευτισμός της δεκαετίας 1930. Ο εμπορικός πόλεμος εκείνης της εποχής ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες με την επιβολή δασμών στο πλαίσιο του νόμου Σμουτ-Χόλεϊ. Οι Βρετανοί ανταπέδωσαν θεσπίζοντας τον Νόμο περί Δασμών επί των Εισαγωγών του 1932, τον οποίο διαδέχθηκε το Προνομιακό Δασμολόγιο της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, το παγκόσμιο εμπόριο κατέληξε να είναι «δρόμος μετ' εμποδίων».
Την πρώτη βολή στον εμπορικό πόλεμο της δεκαετίας του 1930 την έριξε η Βρετανία τον Σεπτέμβριο 1931, όταν εγκατέλειψε τον χρυσό κανόνα. Τα πυρά ανταπέδωσαν οι ΗΠΑ εγκαταλείποντας και αυτές τον χρυσό κανόνα τον Απρίλιο 1933. Η στερλίνα υποχώρησε έναντι του δολαρίου και με τη σειρά του το δολάριο υποχώρησε έναντι της στερλίνας.
Τα δύο ισχυρότερα νομίσματα εκείνης της εποχής άντεξαν τον πόλεμο, ενώ η Γαλλία ηγήθηκε μιας ομάδας κρατών που έμειναν πιστές στον κανόνα του ευρώ (gold block). Τα νομίσματα, όμως, των κρατών αυτών υπερτιμούνταν διαρκώς έναντι των δύο μεγαλύτερων, μέχρις ότου η ομάδα διαλύθηκε το 1936.
Εάν αντικαταστήσουμε τη Βρετανία της δεκαετίας του 1930 με τη σημερινή Κίνα και την ομάδα «gold bloc» με την ευρωζώνη, θα συνειδητοποιήσουμε ότι η σημερινή κατάσταση είναι εξίσου ανησυχητική.
Η αμερικανική Fed προτείνει την τόνωση της αμερικανικής οικονομίας με το τύπωμα νέου χρήματος, εγκαινιάζοντας έναν δεύτερο γύρο ποσοτικής χαλάρωσης (QE2) ύψους 600 δισ. δολαρίων. Κανείς, όμως, δεν φαίνεται να θυμάται ότι ακριβώς το ίδιο προσπάθησε να κάνει το 1933 ο Αμερικανός πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους οι τιμές είχαν αρχίσει να πέφτουν, μετά από μια σύντομη άνθηση του τομέα των εμπορευμάτων. Ο Τζορτζ Φ. Γουόρεν, καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κόρνελ, είχε συμβουλεύσει τον Ρούσβελτ ότι για να αυξήσει τις τιμές έπρεπε να μειώσει την αξία του δολαρίου σε χρυσό.
Σύμφωνα με τον κανόνα του χρυσού, το δολάριο μετατρέπονταν σε χρυσό βάσει της σταθερής τιμής των 20,67 δολαρίων/ουγγιά. Για σταθεροποίηση του επιπέδου τιμών, ο οικονομολόγος Ίρβινγκ Φίσερ είχε καταρτίσει ένα σχέδιο «αντισταθμισμένου δολαρίου», σύμφωνα με το οποίο η αξία του δολαρίου σε χρυσό θα μεταβαλλόταν προκειμένου να αντισταθμίζεται η αύξηση ή μείωση των τιμών, επιτρέποντας έτσι στη Fed να τυπώνει περισσότερο ή λιγότερο χρήμα ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες.
Για τις πληθωριστικές πιέσεις, το σχέδιο του Φίσερ έδινε στις τράπεζες τη δυνατότητα να μειώνουν τα αποθεματικά τους και, ως εκ τούτου, να αυξάνουν το δανεισμό τους (ή να δημιουργούν καταθέσεις). Η αύξηση των δαπανών θα οδηγούσε σε αύξηση των τιμών με αποτέλεσμα την τόνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ο Φίσερ αντιπρότεινε μια νέα λογική στην υφιστάμενη πρακτική της χρήσης ευτελέστερων μετάλλων για την κατασκευή κερμάτων, το λεγόμενο «εκδοτικό προνόμιο» (seignorage).
Η εναλλακτική λύση που πρότεινε ο Γουόρεν - την οποία εφάρμοσε τελικά ο Ρούσβελτ το 1933- προέβλεπε την αύξηση της τιμής στην οποία η κυβέρνηση αγόραζε τον χρυσό από το νομισματοκοπείο. Η άνοδος τιμών θα σήμαινε ότι κάθε δολάριο θα στοίχιζε λιγότερο σε όρους χρυσού και το αποτέλεσμα θα ήταν το ίδιο με το σχέδιο του Φίσερ. Οι εγχώριες τιμές θα αυξάνονταν τονώνοντας την αγροτική παραγωγή, ενώ η εξωτερική αξία του δολαρίου θα μειώνονταν ευνοώντας τους εξαγωγείς.
Από την 25η Οκτωβρίου 1933, όταν εφαρμόστηκε το σχέδιο, ο εν ενεργεία υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Μοργκεντάου, και ο επικεφαλής της Χρηματοδοτικής Εταιρείας για την Ανασυγκρότηση, Τζέσε Τζόουνς, είχαν συνάντηση κάθε πρωί στην κρεβατοκάμαρα του Ρούσβελτ για να καθορίσουν την τιμή του χρυσού. Μια μέρα, μάλιστα, αύξησαν την τιμή του χρυσού κατά 21 σεντ γιατί θεωρούσαν το 21 τυχερό αριθμό. Στην αρχή αγόραζαν μόνο νεόκοπο χρυσό από τις ΗΠΑ αλλά αργότερα αγόραζαν και αποθέματα χρυσού από το εξωτερικό.
Η πολιτική αγοράς χρυσού είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της επίσημης τιμής του χρυσού από 20,67 δολάρια/ουγγιά τον Οκτώβριο 1933 σε 35 δολάρια/ουγγιά τον Ιανουάριο 1934 όπου το πείραμα έπρεπε να διακοπεί. Σε αυτό το διάστημα, εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια είχαν διοχετευτεί στο τραπεζικό σύστημα.
Τα αποτελέσματα, ωστόσο, ήταν απογοητευτικά. Μπορεί με την αγορά ξένου χρυσού να πέτυχαν υποτίμηση του δολαρίου σε όρους χρυσού, αλλά οι εγχώριες τιμές συνέχιζαν να πέφτουν καθ' όλη τη διάρκεια των τριών μηνών που διήρκησε η ξέφρενη αγορά χρυσού.
Εξίσου απογοητευτικά είναι τα αποτελέσματα των - πιο ορθόδοξων- προσπαθειών της Fed για ποσοτική χαλάρωση. O Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ έγραφε ότι «είτε εξαιτίας της έλλειψης δανειοληπτών, είτε της απροθυμίας για δανεισμό είτε της πρωταρχικής δίψας για ρευστότητα - σίγουρα ήταν και τα τρία - οι τράπεζες συσσώρευσαν περισσότερα αποθεματικά από τα απαιτούμενα. Τα αποθεματικά των τραπεζών-μελών της Fed ξεπερνούσαν κατά 256 δισ. δολάρια τα υποχρεωτικά επίπεδα του 1932, κατά 529 δισ. δολάρια τα υποχρεωτικά επίπεδα του 1933, κατά 1,6 δισ. δολάρια τα επίπεδα του 1936 και κατά 2,6 δισ. δολάρια τα επίπεδα του 1936».
Το λάθος στην πολιτική της Fed είναι η λεγόμενη «ποσοτική θεωρία του χρήματος» στην οποία στηρίζεται. Σύμφωνα με την εν λόγω θεωρία, οι τιμές εξαρτώνται από την προσφορά χρήματος σε σχέση με την ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται προς πώληση. Το χρήμα, όμως, περιλαμβάνει και τις τραπεζικές καταθέσεις, οι οποίες εξαρτώνται από την επιχειρηματική εμπιστοσύνη.
Εκείνη την εποχή, ο Κέυνς έγραφε: «Κάποιοι φαίνεται να συμπεραίνουν ότι η παραγωγή και το εισόδημα μπορούν να ενισχυθούν μέσω της αύξησης στην ποσότητα του χρήματος. Είναι σαν να προσπαθείς να παχύνεις αγοράζοντας μεγαλύτερο ζωνάρι. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, το ζωνάρι είναι πολύ πιο μεγάλο από τη μέση... ο καθοριστικός παράγοντας δεν είναι η ποσότητα του χρήματος αλλά το ύψος των δαπανών».
Σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες κάνουν ακριβώς το ίδιο στηριζόμενες στην ίδια αβάσιμη θεωρία. Όπως είναι αναμενόμενο, η Κίνα κατηγορεί τις ΗΠΑ για σκόπιμη προσπάθεια υποτίμησης του δολαρίου. Ο ακριβής στόχος, όμως, είναι η συνεπαγόμενη αύξηση των αμερικανικών εξαγωγών σε βάρος των Κινέζων, των Ιαπώνων και των Ευρωπαίων παραγωγών.
Το ευρώ θα υπερτιμάται βαθμιαία, όπως ακριβώς συνέβη με την «ομάδα του χρυσού» τη δεκαετία 1930. Από τη στιγμή που η ευρωζώνη δεσμεύτηκε για λιτότητα, το μόνο της όπλο είναι ο προστατευτισμός. Εν τω μεταξύ, η πολιτική της Κίνας για αργή ανατίμηση του γιουάν έναντι του δολαρίου ίσως να γυρίσει μπούμερανκ, προκαλώντας τις ΗΠΑ για λήψη προστατευτικών μέτρων.
Η αδυναμία της συνόδου κορυφής του G20 στη Σεούλ να καταλήξει σε συμφωνία για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τις μελλοντικές συμφωνίες για τα αποθεματικά ανοίγει το δρόμο για επανάληψη της δεκαετίας του 1930. Ας ελπίσουμε ότι θα επικρατήσει η σύνεση και δεν θα αναδυθεί ένας νέος Χίτλερ".
Associated Press, Reuters
Στη σκληρότερη περίοδο δημοσιονομικής λιτότητας στην ιστορία της εισέρχεται η Ιρλανδία, με την κυβέρνηση να δεσμεύεται για την ψήφιση του προϋπολογισμού ως απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσει σε νέες εκλογές. Βασικός στόχος στο τετραετές πρόγραμμα εξυγίανσης της οικονομίας είναι η εξοικονόμηση 15 δισ. ευρώ, με 6 δισ. ευρώ να προβλέπεται πως θα εξασφαλιστούν εντός του 2011. Σε αυτό, δρομολογούνται σκληρά φορολογικά μέτρα όπως είναι η μείωση του κατώτερου μισθού. «Για σημαντική συνεισφορά στη σταθεροποίηση των δημοσίων οικονομικών» της χώρας έκανε λόγο ο αρμόδιος για τις Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις Ολι Ρεν. Οπως εκτίμησε, «το σχέδιο αποτελεί μια καλή βάση διαπραγμάτευσης» για τους όρους χορήγησης της διεθνούς βοήθειας που έχει ζητήσει η Ιρλανδία.
Με επιφυλακτικότητα, αντίθετα, αντιμετώπισαν οικονομολόγοι την ανακοίνωση του πρωθυπουργού, Μπράιαν Κόουεν, ότι θα αντληθούν μόνον 85 δισ. ευρώ από τον μηχανισμό στήριξης της Ε.Ε. και του ΔΝΤ, όταν οι εκτιμήσεις έφθαναν τα 100 δισ. ευρώ. Επιπλέον, η υπηρεσία πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard & Poor’s υποβάθμισε το δημόσιο χρέος της χώρας κατά δύο βαθμίδες, από την κατηγορία ΑΑ- στην Α, προεξοφλώντας την έναρξη μιας μακροχρόνιας μάχης για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος. Για το 2010, αυτό αναμένεται να διαμορφωθεί στο 12,7% – ή 32%, εάν συμπεριληφθεί το κολοσσιαίο κόστος διάσωσης των τραπεζών από την κυβέρνηση. «Με αυτό το δάνειο θα αναγκαστούμε να προχωρήσουμε σε αναδιάρθρωση μέσα σε δύο ή τρία χρόνια. Θα καταλήξουμε σε κατάσταση πλήρους χρεοκοπίας», δήλωσε ο Κόνσταντιν Γκάρντγεϊβ, καθηγητής στο Κολέγιο Trinity του Δουβλίνου και οικονομικός σύμβουλος στο πρακτορείο Associated Press, και συμπλήρωσε πως «η κυβέρνηση είναι σε πλήρη άρνηση να παραδεχθεί πως το αναγκαίο ποσό για τη διάσωση της οικονομίας είναι πολύ υψηλότερο. Η οικονομία μας είναι τρεις φορές πιο χρεωμένη από της Ελλάδας. Οπότε σε τι θέση βρισκόμαστε ακριβώς;».
Στη χθεσινή συνεδρίαση του χρηματιστηρίου στο Δουβλίνο βούλιαξαν οι τιμές των μετοχών Bank of Ireland και Allied Irish Banks, οι οποίες βρίσκονται στο επίκεντρο της ιρλανδικής κρίσης μαζί με την εξ ολοκλήρου κρατική Anglo Irish Bank.
Σε ό,τι αφορά τους αυστηρούς όρους που ετέθησαν στο πλαίσιο του τετραετούς προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, το Δουβλίνο φαίνεται ότι κατάφερε να διατηρήσει αμετάβλητο τον φορολογικό συντελεστή των επιχειρήσεων στο 12,5%, ένα ποσοστό που είναι το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ενωση και έχει τεθεί στο στόχαστρο των εταίρων του.
Τι κόβουν
Από την άλλη πλευρά, όμως, ο βασικός μισθός μειώνεται κατά 12%. Από το 2011 έως το 2014, δρομολογούνται, παράλληλα, περικοπές δημοσίων δαπανών κατά 10 δισ. ευρώ και προβλέπεται η άντληση 5 δισ. ευρώ από νέους φόρους και έσοδα. Επίσης, προβλέπονται επιπλέον φορολογικές επιβαρύνσεις, μεταξύ άλλων στο εισόδημα, τον ΦΠΑ (ο ανώτερος συντελεστής του οποίου θα αυξηθεί στο 23%), τα αγροτεμάχια και την ακίνητη περιουσία.
Σημειωτέον ότι η εξοικονόμηση 15 δισ. ευρώ μέχρι το 2014 αντιστοιχεί στο 4% του ΑΕΠ της χώρας. Η οικονομία της Ιρλανδίας ακροβατεί σε τεντωμένο σκοινί, έχοντας ήδη εφαρμόσει πρόσθετα μέτρα ύψους 14,6 δισ. ευρώ στο πλαίσιο πέντε προγραμμάτων δημοσιονομικής εξυγίανσης τα τελευταία 2,5 χρόνια.
Τα βασικά μέτρα
- Στόχος εξοικονόμησης τετραετίας: 15 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 6 δισ. ευρώ προβλέπεται να εξοικονομηθούν μέσα στο 2011.
- Συνολικοί φόροι και μέτρα αύξησης των κρατικών εσόδων: 5 δισ. ευρώ.
- Συνολικές περικοπές δαπανών: 10 δισ. ευρώ.
Μείωση δαπανών σε επιμέρους τομείς
- Κράτος πρόνοιας: 2,8 δισ. ευρώ.
- Μισθοί δημοσίου τομέα: 1,2 δισ. ευρώ.
- Υγεία, εκπαίδευση, αγροτικός κλάδος και άλλες κρατικές υπηρεσίες: 3 δισ. ευρώ.
Φορολογικά μέτρα
- Αυξήσεις στους φόρους εισοδήματος: 1,9 δισ. ευρώ.
- Αναπροσαρμογές συντάξεων: 865 εκατ. ευρώ.
- Αλλες φορολογικές επιβαρύνσεις: 665 εκατ. ευρώ.
- Αυξήσεις ΦΠΑ: 570 εκατ. ευρώ.
- Επιχειρήσεις: Ο φορολογικός συντελεστής διατηρείται αμετάβλητος στο 12,5%".
Δύο παρατηρήσεις: Κατά πρώτον, αυτό που συμβαίνει στην Ιρλανδία σήμερα, προ ολίγων μόνο μηνών θα εκλαμβανόταν ως απολύτως αδιανόητο. Κατά δεύτερον, παραθέτω τα λόγια μιας Ιρλανδής συναδέλφου: "πιστέψαμε κι εμείς ότι έχουμε το δικαίωμα να ζήσουμε σαν άνθρωποι"...
The Economist
Είμαστε και πάλι στο ίδιο σημείο. Σχεδόν πριν από έξι μήνες διασώθηκε η Ελλάδα, και τώρα έχουμε μία παρόμοια υπόθεση. Εγείρονται τρία ερωτήματα. Πρώτον, ποιος πρέπει να θεωρηθεί υπόλογος για το χάος; Δεύτερον, υπάρχει διέξοδος και, τρίτον, τι στο καλό σημαίνει όλη αυτή η αναταραχή για το ευρώ, το κοινό νόμισμα της μεγαλύτερης οικονομικής περιφέρειας του κόσμου; Τουλάχιστον, υπάρχουν κάποια όρια στις ομοιότητες μεταξύ Ιρλανδίας και Ελλάδας. Η Ιρλανδία έχει περισσότερες πιθανότητες να δημιουργήσει ανάπτυξη και να μπορέσει να εξυπηρετήσει τις οφειλές της.
Στο πρώτο ερώτημα, υπόλογη κατ’ αρχάς πρέπει να θεωρηθεί η ίδια η Ιρλανδία. Η «κελτική τίγρης» συνήθιζε να βρυχάται, αλλά δεν πρόσεχε και πολύ τις ανέμελες τράπεζές της και τις αγορές ακινήτων. Διαμορφώθηκε μια φούσκα, και η Ιρλανδία έφθασε να εξαρτάται σε βαθμό επικίνδυνο από έσοδα που προέρχονταν από αυτήν. Οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές της χώρας αποδείχτηκαν στην καλύτερη περίπτωση ανίκανες και στη χειρότερη διαπλεκόμενες. Και με την πρώτη ένδειξη ότι υπάρχει πρόβλημα, η κυβέρνηση έσπευσε να κάνει το λάθος να εκδώσει εγγυήσεις για όλα τα χρέη των τραπεζών. Οι φορολογούμενοι πρέπει να επωμιστούν το καταστροφικό κόστος από τα στοιχήματα των τραπεζών στην αγορά ακινήτων. Ως συνέπεια το δημοσιονομικό έλλειμμα εκτινάχθηκε στο 32% του ΑΕΠ. Παράλληλα, δεν βοήθησαν την Ιρλανδία τα άλλα μέλη της Ευρωζώνης. Τον Οκτώβριο, στη σύνοδο των Ευρωπαίων ηγετών εξασφαλίστηκε συμφωνία για έναν μελλοντικό μηχανισμό διάσωσης με τη συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών, η οποία παρέμεινε ασαφής. Η χρονική στιγμή ήταν φοβερή, με την Ιρλανδία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία να αγωνίζονται να επιβάλουν προϋπολογισμούς λιτότητας για το 2011.
Το δεύτερο ερώτημα, που αφορά τη λύση του προβλήματος, δείχνει και πόσο διαφορετική είναι η Ιρλανδία από την Ελλάδα, η οποία ζητούσε από την απρόθυμη κ. Μέρκελ να δώσει χρήματα. Αυτή τη φορά, η συζήτηση διεξάγεται ανάμεσα στους Iρλανδούς, οι οποίοι παλινωδούσαν για το πακέτο διάσωσης, και τις μεγάλες οικονομίες της Ευρωζώνης, οι οποίες επέμεναν να το δεχθεί. Οι Ιρλανδοί έχουν δίκιο όταν ισχυρίζονται ότι έχουν αρκετά χρήματα μέχρι τα μέσα του επομένου έτους, αλλά ενδεχομένως πολύ πριν από τότε να διαλυθούν οι τράπεζές τους. Από την άλλη πλευρά, οι Ιρλανδοί έχουν ένα δίκιο να δείχνουν καχυποψία ως προς τις προθέσεις των Βρυξελλών και του Βερολίνου. Εν πολλοίς, τα κίνητρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης φαίνεται να είναι το να τιμωρήσουν την Ιρλανδία για τους αγγλοσαξονικούς της τρόπους και ειδικά τον ιδιαίτερα ανταγωνιστικό φορολογικό συντελεστή του 12,5% για τα εταιρικά κέρδη. Η τελευταία ερώτηση αφορά το ευρώ. Παρά τα προβλήματα στην περιφέρειά της, το δημόσιο χρέος της Ευρωζώνης δεν είναι αξιοσημείωτα υψηλό με τα δεδομένα των πλούσιων χωρών. Το πραγματικό πρόβλημα έγκειται στο ότι απουσιάζει ένα αξιόπιστο σχέδιο να αντιμετωπίσει τις «αποκλίνουσες» χώρες, τις δομικές ανισορροπίες μεταξύ της Γερμανίας και των νοτιοευρωπαϊκών χωρών, και κυρίως το ότι οι πενιχρές προοπτικές ανάπτυξης των τελευταίων θα επιδεινωθούν από τη δημοσιονομική τους δυσπραγία. Τέλος, η καίρια ερώτηση συνίσταται στο εάν η Ευρώπη θέλει διαδοχή από Ελλάδες και Ιρλανδίες, ή θα υπερβεί τα πακέτα διάσωσης και θα εστιάσει στην ανάπτυξη".
Αναμένω τις παρατηρήσεις σας.
The markets don’t seem impressed by the Irish bailout — nor should they be. As I read it, European policy makers are still — still! — viewing the crisis as a confidence problem, not a fundamental problem.
The Irish bailout is not, after all, what one normally thinks of as a bailout — it’s not like the Texas S&L bailout, where national taxpayers assumed the losses of failed Texas banks. It’s simply an agreement to lend Ireland funds at more or less safe market rates.
Now, this represents a considerable gift relative to the situation Ireland would be in without such funding: Ireland must, as you can see, pay very high rates to borrow on the private market. But if we think about why this is true, we can also see why the bailout isn’t likely to succeed.
The basic situation is that given the cost of rescuing Ireland’s banks, and the damage harsh austerity is inflicting on Ireland’s economy, investors are understandably skeptical that the Irish government will actually be able to meet its commitments. That’s why rates are high — to compensate for a possible default.
Now, this process is self-reinforcing: higher rates make it even harder to meet Ireland’s commitments, which leads to still higher rates, and so on. The European bailout basically short-circuits this vicious circle.
But the bailout will only work if the vicious circle is at the heart of the story — as opposed to being a symptom of the fundamental unsustainability of the austerity-and-full-repayment strategy. That is, it will work only if Ireland is the fundamentally sound victim of a self-fulfilling panic. And that’s a hard claim to make.
What would Ireland (and Greece, and Portugal, and …) need if the problem is not essentially one of confidence and liquidity? Actual debt relief. Yet that is not on the table.
As I suggested in the title of this post, this is somewhat like the failure of the HAMP program, whose whole approach was based on the idea that homeowners essentially had a liquidity problem, so that rescheduling their payments would solve everything.
As it is, I don’t see how this is supposed to work. Ireland, like Greece, is now insulated from the need to go to the market. But it still faces an enormous debt load, made worse by deflation and stagnation. The situation has not been resolved".
Της Μαριας Δεληθαναση
Το 80% των Ελλήνων ζει σε σπίτια άνω των 60 τ.μ. και το 60% των μεταναστών σε σπίτια μικρότερα των 60 τ.μ. Σε όλες σχεδόν τις κατοικίες Ελλήνων και μεταναστών υπάρχει λουτρό ή ντους. Το 95% των ελληνικών και το 89% των αλλοδαπών νοικοκυριών παρουσιάζουν επάρκεια ηλεκτρολογικής και υδραυλικής εγκατάστασης. Το 90,2% των ελληνικών νοικοκυριών έχει σταθερό σύστημα θέρμανσης, που όμως απουσιάζει από το 31,8% των αλβανικών, το 53,7% των νοικοκυριών από τα νέα κράτη-μέλη της Ε.Ε., το 34,9% από ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε. και το 39,6% των νοικοκυριών από Ασία και Αφρική.
Αυτά και άλλα στοιχεία, που αποτυπώνουν το επίπεδο διαβίωσης Ελλήνων και αλλοδαπών, περιλαμβάνονται στην έρευνα του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου για τον «Καθορισμό δεικτών για την αξιολόγηση των πολιτικών ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών στην ελληνική κοινωνία».
Μπαλκόνια έχει το 42% των σπιτιών ημεδαπών και το 22%-25% αλλοδαπών. Εξαιρούνται τα σπίτια των προερχομένων από Ασία και Αφρική (μπαλκόνι έχει μόλις το 8%). Τα διαμερίσματα των μεταναστών είναι συνήθως ισόγεια, υπόγεια, σε 1ο ή 2ο όροφο, σε παλαιές οικοδομές. Σχεδόν το σύνολο των κατοικιών μεταναστών δεν διαθέτει γκαράζ έναντι 23% των ελληνικών νοικοκυριών χωρίς γκαράζ. Το 76% των Ελλήνων μένει σε ιδιόκτητη κατοικία, έναντι του 8,2% των μεταναστών. Οι προερχόμενοι από ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε. παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης (17,9% πρόκειται κυρίως για ομογενείς από πρώην ΕΣΣΔ). Ακολουθούν οι προερχόμενοι από τα νέα κράτη-μέλη (9%), από Ασία και Αφρική (6,7% λόγω της μακροχρόνιας παραμονής στην Ελλάδα αρχικά ως φοιτητές) και οι Αλβανοί (6,3%).
Στην περιφέρεια πρωτευούσης κατοικούν οι 3 στους 10 Ελληνες, οι 4 στους 10 Αλβανούς, οι 5 στους 10 μετανάστες από τα νέα κράτη-μέλη Ε.Ε. και ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε., οι 7 στους 10 Αφρικανούς και Ασιάτες. Η τελευταία ομάδα κυριολεκτικά στοιβάζεται στα αστικά κέντρα, αδυνατώντας να διαχυθεί για κατοικία και εργασία σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Οι Ελληνες παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη διασπορά μεταξύ αστικού, ημιαστικού και αγροτικού χώρου με το 64,2% να ζει σε αστικές περιοχές, το 13,6% σε ημιαστικές περιοχές και το 22,2% σε αγροτικές περιοχές. Οσον αφορά τους αλλοδαπούς, σε αστικές περιοχές ζει το 70,3% των Αλβανών, το 75,9% από τα 11 νέα κράτη-μέλη, το 85,4% από ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε. και το 89,7% των προερχομένων από Ασία και Αφρική.
Τα τελευταία δύο χρόνια δηλώνει ότι έχει μετακομίσει το 6,3% των Ελλήνων. Το αντίστοιχο ποσοστό είναι 20,6% για νοικοκυριά Αλβανών, 30,8% για προερχόμενους από νέα κράτη-μέλη, 27,4% για νοικοκυριά από Ασία και Αφρική και 18,1% για νοικοκυριά από ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε. Με την κατοικία να αποτελεί σημαντικό παράγοντα κοινωνικής ενσωμάτωσης και παρά τα οποία προβλήματα, η πλειονότητα των αλλοδαπών δηλώνουν ικανοποίηση από την κατοικία τους (δείκτης ικανοποίησης Ελλήνων 76, αλλοδαπών 64,5).
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι αλλοδαποί κατοικούν σε μικρότερα και παλαιότερα σπίτια από τους Ελληνες. Αν 8 στους 10 Ελληνες ζουν υπό συνθήκες αξιοπρεπούς στέγασης, το ίδιο ισχύει για τον 1 στους 2 αλλοδαπούς. Το ποσοστό ιδιοκατοίκησης των μεταναστών είναι εξαιρετικά μικρό, γι’ αυτό στην έρευνα προτείνεται η διευκόλυνση της πρόσβασής τους στην αγορά κατοικίας. Ομως αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο την παρούσα στιγμή με τις τράπεζες να είναι ιδιαιτέρως επιφυλακτικές στη χορήγηση δανείων (1,6% ο ρυθμός χρηματοδότησης δανείων προς νοικοκυριά έναντι 11,5% το 2008 και 21,9% το 2007) και τα νοικοκυριά να είναι εξαιρετικά επιφυλακτικά εξαιτίας της εργασιακής και εισοδηματικής ανασφάλειας.
Βαρίδι, τα στεγαστικά δάνεια
Το 27,7% των Ελλήνων δηλώνει ότι το εισόδημά του επιβαρύνεται πάρα πολύ από την κάλυψη στεγαστικών δαπανών (λογ/σμοί ηλεκτρικού, νερού κ.ά.). Το 66,2% δηλώνει ότι επιβαρύνεται αρκετά και το 6,2% δηλώνει ότι δεν επιβαρύνεται καθόλου. Αντιστοίχως, ένας στους δύο μετανάστες δηλώνει ότι το εισόδημά του επιβαρύνεται «πάρα πολύ» και «αρκετά» από τις δαπάνες αυτές.
Σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα αποπληρωμής δανείων το 31,6% των Ελλήνων δηλώνει ότι επιβαρύνεται «πάρα πολύ» και το 58,2% ότι επιβαρύνεται «αρκετά». Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους μετανάστες είναι: 41,5% (πάρα πολύ) και 54,4% (αρκετά) για Αλβανούς, 48,7% και 51,3% για προερχόμενους από τα 11 νέα κράτη-μέλη, 58% και 42% από ευρωπαϊκά κράτη εκτός Ε.Ε., 34% και 55% για προερχόμενους από Ασία και Αφρική. Σε αδυναμία καταβολής των δόσεων στεγαστικού δανείου βρίσκεται το 8,7% των νοικοκυριών έναντι 5,3% πριν από δύο χρόνια.
Περίπου 5 στους 10 Ελληνες και 2 στους 10 μετανάστες δηλώνουν ότι μπορούν να κάνουν μια εβδομάδα διακοπές. Το 69,4% των Ελλήνων δύναται να αντιμετωπίσει έκτακτες δαπάνες. Το αντίστοιχο ποσοστό στους μετανάστες κυμαίνεται μεταξύ 35% - 48%".
Οι δηλώσεις της καγκελαρίου της Γερμανίας, ότι η προηγούμενη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση δεν έπρεπε να δεχθεί την Ελλάδα στην ευρωζώνη, επαναφέρει το ζήτημα της συμμετοχής των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών στη νομισματική ένωση.
Η αλήθεια είναι ότι η συμμετοχή της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας, της Ισπανίας στην ευρωζώνη μαζί με τις περισσότερο αναπτυγμένες, δεν πληρούσε τις αναγκαίες προϋποθέσεις. Δεν είχε δηλαδή δημιουργηθεί μια κοινή δημοσιονομική πολιτική, όπως διδάσκει η οικονομική θεωρία και υποδεικνύουν τα ιστορικά παραδείγματα των ομοσπονδιακών χωρών, οι οποίες έχουν κοινό νόμισμα (ΗΠΑ, Γερμανία κ.ά.).
Η επιλογή των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών να υιοθετήσουν το ευρώ χωρίς μεταφορά δημοσιονομικών πόρων, στηρίχθηκε στην πεποίθησή τους, ότι εξασφαλίζοντας χαμηλά επιτόκια, μακροοικονομική σταθερότητα και κυρίως οικονομική ασφάλεια, θα επιτύγχαναν μεγάλη αύξηση των εγχώριων και ξένων επενδύσεων και συνεπώς ταχύρρυθμη ανάπτυξη και γρήγορη πραγματική σύγκλιση με τις περισσότερο αναπτυγμένες χώρες της ευρωζώνης. Από την άλλη πλευρά, η απόφαση των περισσότερο αναπτυγμένων χωρών (Γερμανία, Γαλλία, κ.ά.) να δεχθούν στην ευρωζώνη τις λιγότερο αναπτυγμένες , είχε πολιτικό χαρακτήρα, δεδομένου ότι οι ίδιες δεν είχαν δεχθεί να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός μεταφοράς πόρων. Η απόφασή τους στηρίχθηκε στα ονομαστικά κριτήρια του Μάαστριχτ και στην ελπίδα ότι δεν θα προέκυπτε μεγάλη κρίση προτού το επίπεδο ανάπτυξης των φτωχότερων χωρών συγκλίνει με το δικό τους.
Είναι γεγονός ότι οι φτωχότερες χώρες με την ένταξή τους στην ευρωζώνη πέτυχαν υψηλό ρυθμό ανάπτυξης. Ομως, μεγάλο μέρος της ανάπτυξής τους στηριζόταν στην ευχέρεια των καταναλωτών να δανείζονται για αγορά κατοικιών και καταναλωτικών αγαθών με χαμηλά επιτόκια, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ζήτηση και οι εισαγωγές, χωρίς συναλλαγματικούς περιορισμούς χάρις στο ευρώ. Παράλληλα οι αμοιβές αυξάνονταν περισσότερο από την παραγωγικότητα, ως αποτέλεσμα της πίεσης για κατανάλωση παρόμοια μ' αυτήν των αναπτυγμένων χωρών, ενώ οι δομές της αγοράς τους επέτρεπαν πληθωρισμό υψηλότερο από το μέσο όρο της ευρωζώνης. Η αδυναμία υποτίμησης λόγω ευρώ και η ακαμψία των αμοιβών υπέσκαψαν την ανταγωνιστικότητα και οδήγησαν σε εξωτερικά ελλείμματα, ενώ η ανικανότητα των κυβερνήσεων να συγκρατήσουν τις δημόσιες δαπάνες μπροστά στη στασιμότητα των φορολογικών εισπράξεων, οδήγησε σε δημοσιονομικά ελλείμματα πολύ πέρα από τα κριτήρια του Συμφώνου Σταθερότητας.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση επιδείνωσε την κατάσταση σ' αυτές τις χώρες με αποκορύφωμα την Ελλάδα. Προκειμένου να καλύψουν τα ελλείμματα και τα χρέη τους, που αυξήθηκαν υπερβολικά, προσέφυγαν σε δανεισμό από τις διεθνείς αγορές με πολύ υψηλά επιτόκια λόγω του υψηλού ρίσκου αποπληρωμής των δανείων τους. Αν υπήρχε μηχανισμός δημοσιονομικής αλληλεγγύης στην ευρωζώνη, όπως υπάρχει στα ομοσπονδιακά κράτη, θα λειτουργούσε αποτρέποντας την καταστροφή. Αντί του μηχανισμού μεταφοράς πόρων από τις περισσότερο προς τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της ευρωζώνης, με πολλούς δισταγμούς δημιουργήθηκε από την Ε.Ε και το ΔΝΤ μηχανισμός σωτηρίας με δανεισμό και σκληρούς όρους δημοσιονομικής λιτότητας προφανώς με χαμηλότερα επιτόκια απ' αυτά της αγοράς.
Πρόκειται για μια «μίζερη» ευρωπαϊκή αλληλεγγύη με ελάχιστο κόστος για τις πλουσιότερες χώρες και αιματηρές θυσίες για τις φτωχότερες, οι οποίες πίστεψαν ότι με την ένταξή τους στην ευρωζώνη θα επιτύγχαναν πραγματική σύγκλιση του επιπέδου ανάπτυξης μ' αυτό των ήδη αναπτυγμένων χωρών, χωρίς να καταβάλουν την απαιτούμενη προσπάθεια για να περιορίσουν τις αρνητικές συνέπειες της νομισματικής ενοποίησης, εφόσον δεν συνοδευόταν από κοινή δημοσιονομική πολιτική".
Ποιες δυνατότητες βοήθειας υπάρχουν;
Το δίχτυ ασφαλείας της ΕΕ αποτελείται από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (EFSM), ο οποίος δανείζει έως και 60 δισ. ευρώ, και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας (EFSF), το οποίο καλύπτεται κρατικές εγγυήσεις των μελών της ευρωζώνης ύψους έως 400 δισ. ευρώ. Σύμφωνα με δήλωση των υπουργών Οικονομικών της ΕΕ, η Ιρλανδία θα λάβει βοήθεια μέσω και των δύο διευκολύνσεων.
Ο επικεφαλής του ΔΝΤ δήλωσε το Σάββατο ότι το ΔΝΤ είναι και αυτό διαθέσιμο να βοηθήσει την Ιρλανδία μέσω ενός πολυετούς δανείου. Το ΔΝΤ έχει δηλώσει ότι μπορεί να συμμετέχει με κεφάλαια που ανέρχονται στο 50% της βοήθειας που παρέχει η ΕΕ.
Η Ιρλανδία μπορεί, επίσης, να αξιοποιήσει τις διμερείς συνεισφορές. Οι υπουργοί της Βρετανίας και της Σουηδίας -οι οποίες δεν εντάσσονται στην ευρωζώνη- δήλωσαν πρόθυμες να προσφέρουν διμερή δάνεια.
Ποιος θα δανείσει πρώτος στην Ιρλανδία;
Αρχικά θα καταβληθούν τα κεφάλαια του EFSM, αλλά τα υπόλοιπα θα συμπληρωθούν από τα ρευστά διαθέσιμα του EFSF το ΔΝΤ ούτως ώστε να μην χρησιμοποιηθούν όλα τα κεφάλαια του EFSM από μία χώρα. Το EFSM είναι διαθέσιμο και για τα 27 μέλη της ΕΕ, ενώ το EFSF απευθύνεται μόνο στα 16 μέλη της ευρωζώνης.
Πόσο διαρκεί το πρόγραμμα διάσωσης;
Ο συγκεκριμένος μηχανισμός δεν έχει ξαναχρησιμοποιηθεί, αλλά οι αξιωματούχοι της ΕΕ υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν 3-5 εβδομάδες από την αίτηση βοήθειας έως την πρώτη εκταμίευση.
Η διάσωση θα σχεδιαστεί με βάση ένα τετραετή δημοσιονομικό πρόγραμμα που πρόκειται να εξαγγείλει η ιρλανδική κυβέρνηση. Το Δουβλίνο σχεδιάζει να επιστρέψει στις αγορές ομολόγων τον Ιανουάριο, οπότε σε περίπτωση ενεργοποίησης του μηχανισμού στήριξης πριν το τέλος του έτους θα καταλυθεί αυτή η προθεσμία.
Πώς θα ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός;
Τα πρώτα βήματα έχουν ήδη γίνει αλλά πρόκειται να επακολουθήσουν και άλλα σύμφωνα με τις ακόλουθες οδηγίες:
1. Το πρώτο βήμα αφορά στην κατάθεση αίτησης βοήθειας στην Κομισόν και στην κατάρτιση ενός προσχέδιου μεταρρυθμίσεων στην Κομισιόν και την Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή.
2. Η Κομισιόν, σε συνεργασία με την ΕΚΤ, εξετάζει την αίτηση και συστήνει στους υπουργούς Οικονομικών της ΕΕ την αποδοχή ή απόρριψή της.
3. Οι υπουργοί Οικονομικών της ΕΕ ψηφίζουν την πρόταση της Κομισιόν με επαρκή πλειοψηφία.
Ανέφερε επίσης ότι η κυβέρνηση στοχεύει να αντλήσει 7 δισ. ευρώ από την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και τις αποκρατικοποιήσεις την περίοδο 2011-2013. «Καταρχάς στα νέα κείμενα ο στόχος από την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και τις αποκρατικοποιήσεις τίθεται για 7 δισεκατομμύρια ευρώ την τριετία, με τουλάχιστον 1 δισ. το 2011», ανέφερε ο υπουργός.
Εθεσε ακόμη ως προτεραιότητες του οικονομικού επιτελείου την αντιμετώπιση της σπατάλης και της κακοδαιμονίας στο Δημόσιο Τομέα, η οποία θα βρεθεί στο επίκεντρο των επιδιώξεων της κυβέρνησης το 2011.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου δεσμεύτηκε ότι δε θα γίνουν απολύσεις στο Δημόσιο. «Δεν υπάρχει θέμα απολύσεων», σημείωσε χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας ότι αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι ένας εξορθολογισμός του Δημοσίου τομέα. Ερωτηθείς σχετικά, ξεκαθάρισε ακόμη ότι οι μετατάξεις που θα αφορούν μετακινήσεις υπαλλήλων στο στενό Δημόσιο τομέα, δε θα λογίζονται ως νέες προσλήψεις.
Προανήγγειλε ακόμη «πάγωμα» των προσλήψεων στο Δημόσιο (με εξαίρεση τους ευαίσθητους τομείς της υγείας, της παιδείας και της ασφάλειας), ενώ όσον αφορά στο καθεστώς που θα ισχύσει, εξήγησε ότι ο γενικός κανόνας θα είναι μία νέα πρόσληψη για κάθε πέντε αποχωρήσεις. Το κάθε υπουργείο, συνέχισε, θα συντάσσει ένα πρόγραμμα προσλήψεων, το οποίο και θα πρέπει να είναι συμβατό με τον κανόνα αυτό. Για το 2010, συμπλήρωσε, θα υπάρξουν 40.000 συνταξιοδοτήσεις, γεγονός που θα ανοίξει 8.000 νέες θέσεις για το 2011.
Αναφορικά εξάλλου με το καθεστώς των εργασιακών σχέσεων έκανε λόγο για αναμόρφωση του σχετικού πλαισίου, «σε συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους», επισημαίνοντας ότι οι επιχειρησιακές συμβάσεις θα υπερισχύουν των κλαδικών, υπό την αίρεση, ωστόσο, κάποιων περιορισμών.
Για το θέμα η υπουργός Εργασίας διευκρίνισε πως το νέο κείμενο δίνει τη δυνατότητα στη Βουλή να θεσπίσει τους όρους βάσει των οποίων θα γίνει η απόκλιση των επιχειρησιακών κάτω από τα όρια των συλλογικών.
Ο κ. Παπακωνσταντίνου επανέλαβε ότι έχουμε ακόμη πολλή δουλειά μπροστά μας, αν και όπως είπε, η χώρα έχει καταφέρει μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα όσα λίγοι πίστευαν ότι θα κατορθώσει, έχοντας επιτύχει ήδη τη μεγαλύτερη μείωση ελλείμματος που έχει γίνει ποτέ σε χώρα της ΕΕ.
Υπογράμμισε ακόμη τη σημασία των τεράστιων διαρθωτικών αλλαγών που όπως είπε πρέπει να υλοποιηθούν για να έχουμε ανάπτυξη, επενδύσεις και θέσεις εργασίας και τόνισε ότι γίνεται από όλους αντιληπτό ότι το δημόσιο χρέος της χώρας δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι.
Πέρα από τα ποσοτικά κριτήρια, εξήγησε, υπάρχουν και διαρθρωτικά κριτήρια, που αποτελούν της άγκυρες του προγράμματος, και από την ικανοποίηση των οποίων, όπως είπε, εξαρτάται και η εκταμίευση της επομενης δόσης.
Μέσα από τις αλλαγές αυτές, πρόσθεσε, η χώρα θα περάσει στη δεύτερη φάση προσαρμογής, «που θα μας εγγυάται ότι θα μπορέσουμε να μειώσουμε το έλλειμμα τα επομενα χρόνια».
Δίνοντας το περίγραμμα των διαρθρωτικών αλλαγών που θα προωθήσει η κυβέρνηση τα επομενα χρόνια, ο κ. Παπακωνσταντίνου παρουσίασε τις δέκα μεγάλες προκλήσεις για την ελληνική οικονομία, οι οποίες είναι:
1. Η διαχειριση του ελέγχου των δημοσίων δαπανών
2. Η αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής
3. Η μείωση του ελλείμματος των δημόσιων οργανισμών
4. Η μεταρρύθμιση του δημοσίου τομέα
5. Η αντιμετώπιση της σπατάλης στην υγεία
6. Η αναθεώρηση των εργασιακών σχέσεων
7. Η απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων
8. Η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος
9. Η ενίσχυση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα
10. Η αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας και η προώθηση του προγράμματος των αποκρατικοποιήσεων.
Ο υπουργός Οικονομικών εκτίμησε ακόμη ότι τα spreads των ομολόγων των κρατών της περιφέρειας της Ευρωζώνης σε σχέση με τα γερμανικά θα συνεχίσουν να εμφανίζουν διακυμάνσεις.
«Είμαστε σε ένα ρευστό περιβάλλον και θα συνεχίσει να είναι ρευστό. Τα spread, θα συνεχίσουμε να έχουμε επάνοδο προς τα πάνω και επάνοδο προς τα κάτω», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ικανοποίηση Βρυξελλών για το πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης
Την ικανοποίηση των Βρυξελλών για την πορεία του προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης στην Ελλάδα, μετά και την ολοκλήρωση της επίσκεψης της αντιπροσωπείας της τρόικας στην Αθήνα, εξέφρασε ο εκπρόσωπος του αρμόδιου επιτρόπου Όλι Ρεν.
Κατά την τακτική ενημέρωση των εκπροσώπων του Τύπου, ο Αμαντέο Αλταφάζ είπε ότι το ελληνικό πρόγραμμα βρίσκεται σε γενικές γραμμές στο σωστό δρόμο, τονίζοντας ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου οι ποσοτικοί στόχοι που είχαν τεθεί έχουν εκπληρωθεί.
Ο εκπρόσωπος του ευρωπαίου επιτρόπου σημείωσε ακόμη ότι η μείωση κατά έξι ποσοστιαίες μονάδες του ελλείμματος του 2010, από 15,4% του ΑΕΠ σε 9,4%, είναι υψηλότερη από το στόχο που είχε αρχικά τεθεί.
Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί, ο κ. Αλταφάζ επισήμανε ότι -όπως και για τις προηγούμενες δόσεις των δανείων των χωρών της ευρωζώνης προς την Ελλάδα- και σε αυτή την περίπτωση η Κομισιόν θα υιοθετήσει συστάσεις με βάση την έκθεση που θα εκπονήσουν οι εμπειρογνώμονες της ΕΕ, του ΔΝΤ και της ΕΚΤ.
Η έκθεση αυτή θα αποτελέσει τη βάση για την απόφαση που θα πρέπει να λάβουν οι 14 χώρες-μέλη του ευρώ για την εκταμίευση της τρίτης δόσης προς την Ελλάδα ύψους 9 δισ. ευρώ".
