"Τα προβλήματα ρευστότητας προκαλούν τις κρίσεις
Η εξάντληση των ρευστών διαθεσίμων -και όχι η αφερεγγυότητα- είναι αυτή που προκαλεί τις οικονομικές κρίσεις -όπως αυτή στην ευρωζώνη. Και όμως, οι προσπάθειες των υπευθύνων χάραξης πολιτικής ανά τον κόσμο επικεντρώνονται στην αποκατάσταση της φερεγγυότητας και όχι της χρηματοδότησης. Εάν δεν αλλάξει αυτό, ο πλανήτης θα ταλαντεύεται από την κρίση στη διάσωση και τούμπαλιν.
Η τραπεζική κρίση στην Ιρλανδία είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα του πώς -φαινομενικά- φερέγγυα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να φτάσουν στο χείλος του γκρεμού επειδή δεν μπορούν να αυτοχρηματοδοτηθούν. Δεν έχουν περάσει τέσσερις μήνες από τότε που η Allied Irish bank και η Bank of Ireland πέρασαν με επιτυχία τα επίσημα τεστ αντοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια αδυναμία των συγκεκριμένων τεστ, η οποία αναμένεται να διαρθρωθεί τον επόμενο χρόνο, ήταν ότι εξέταζαν μόνο τη φερεγγυότητα και όχι τη ρευστότητα.
Οι ιρλανδικές τράπεζες δεν έχουν αρκετά μεγάλη βάση ιδιωτικών καταθέσεων. Οι δείκτες δανείων προς καταθέσεις της Allied Irish Bank και της Bank of Ireland υπερβαίνουν ελάχιστα το 160%, γεγονός που σημαίνει ότι εξαρτώνται υπερβολικά από τη χρηματοδότηση των κεφαλαιαγορών. Όταν αυτή στέρεψε, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όταν άρχισε, όμως, η μαζική εκροή των επιχειρηματικών καταθέσεων, έπρεπε να ληφθούν έκτακτα μέτρα.
Δυστυχώς, αυτό το έργο το έχουμε δει πολλές φορές. Το 2008, η αχίλλειος πτέρνα των τραπεζών που βρέθηκαν στο χείλος της καταστροφής ήταν πάλι η χρηματοδότηση. Αντίστοιχα, οι Lehman Brothers, Northern Rock, Washington Mutual, Royal Bank of Scotland και Fortis είχαν ανεπαρκές μετοχικό κεφάλαιο. Ο θάνατος λόγω αφερεγγυότητας, όμως, είναι αργός, ενώ ο θάνατος -ή το ψυχορράγημα- λόγω ανεπαρκούς ρευστότητας είναι γρήγορος.
Εάν η θύελλα σαρώσει και τις πορτογαλικές τράπεζες, η πέτρα του σκανδάλου θα είναι ξανά η χρηματοδότηση. Η Banca Espirito Santo και η Millennium έχουν υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας αλλά ο δείκτης δανείων προς καταθέσεις υπερβαίνει και εδώ το 160%.
Για τις κυβερνήσεις η κατάσταση διαφέρει ελαφρώς, καθώς τα κράτη δεν χρηματοδοτούνται μέσω καταθέσεων. Ωστόσο, πρέπει να αναχρηματοδοτούν το χρέος τους και να χρηματοδοτούν τα καινούργια ελλείμματα. Όσο πιο σταθερές είναι οι πηγές χρηματοδότησης -συνήθως ο εγχώριος ιδιωτικός τομέας που ξεχειλίζει από ρευστότητα- τόσο το καλύτερο.
Η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης είναι ο λόγος για τον οποίο είναι ευάλωτο το ισπανικό κράτος. Ο δείκτης χρέος/ΑΕΠ αναμένεται φέτος να διαμορφωθεί στο 63% -κάτω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Το δημοσιονομικό της έλλειμμα, όμως, ανέρχεται στο 4,4% επί του ΑΕΠ, γεγονός που σημαίνει ότι η χώρα εξαρτάται από την προσέλκυση υψηλών κεφαλαιακών ροών κάθε χρόνο από το εξωτερικό. Η καθιερωμένη αυτοχρηματοδότηση της κυβέρνησης μέσω της έκδοσης σχετικά βραχυπρόθεσμων τίτλων -το 2011 θα πρέπει να αναχρηματοδοτήσει 149 δισ. ευρώ- ενισχύει τη διαπίστωση ότι βρίσκεται στο έλεος των αγορών.
Η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης δεν είναι μόνο η βασική αιτία των κρίσεων, αλλά και η αιτία των διασώσεων. Το να αφεθεί μια τράπεζα (ή κυβέρνηση) να καταρρεύσει θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς οι πιστωτές που πλήττονται θα αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες (ή τις κυβερνήσεις) με παρόμοιο προφίλ χρηματοδοτήσεων. Αυτό ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Lehman. Αυτό, επίσης, το επιχείρημα χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να μην υποστούν οι πιστωτές υψηλής εξασφάλισης των ιρλανδικών τραπεζών μείωση της ονομαστικής τιμής των τίτλων τους (haircut). Σε ένα εκρηκτικό περιβάλλον, ακόμη και αυτά τα σχετικά μικρά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αντιμετωπίζονται ως «πολύ μεγάλα για να καταρρεύσουν».
Δεδομένου του κινδύνου που εμπεριέχει η έλλειψη σταθερών πόρων χρηματοδότησης, θα περίμενε κανείς από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να κάνουν κάτι για αυτό. Η αλήθεια είναι ότι κάτι έκαναν: το πρόβλημα αντιμετωπίζει η νέα Βασιλεία ΙΙΙ (η οποία είναι καλύτερη από τη Βασιλεία ΙΙ που ούτε καν το ανέφερε). Ωστόσο, δεν προβλέπεται καμία ενέργεια πριν το 2018 (καλά διαβάσατε, το 2018 δεν είναι τυπογραφικό λάθος).
Ομοίως, ορισμένες κυβερνήσεις -κυρίως η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία- σχεδιάζουν να επιβάλλουν υψηλότερη φορολογία στις τράπεζες οι οποίες εξαρτώνται από βραχυπρόθεσμα «καυτά» κεφάλαια. Η αποτελεσματικότητα της εν λόγω πρωτοβουλίας, όμως, μετριάζεται από το γεγονός ότι δεν είναι παγκόσμιας εμβέλειας. Στις ΗΠΑ, το σχέδιο του Μπάρακ Ομπάμα να επιβάλλει ανάλογο φόρο θάφτηκε στο Κογκρέσο.
Εν τω μεταξύ, έπονται νέες κρίσεις και διασώσεις. Και οι τράπεζες, οι κυβερνήσεις και οι πιστωτές θα καταλήξουν στο λογικό συμπέρασμα ότι «η βλακεία ανταμείβεται».
Μια παρατήρηση: είναι άλλο ζήτημα να ανακύψει πρόβλημα ρευστότητας (liquidity problem) και άλλης τάξεως ζήτημα να ανακύψει πρόβλημα αφερεγγυότητας ως προς την ικανότητα εκπλήρωσης των όρων δανεισμού από τον δανειζόμενο (οπότε, έχουμε την ποιοτική εξέλιξη του liquidity problem σε insolvency problem). Προσωπικά, διατηρώ έντονες επιφυλάξεις ως προς το ότι αυτό που αντιμετωπίζουμε ανάγεται σε θέμα ρευστότητας. Αναμένω τις δικές σας παρατηρήσεις και σχόλια επί του ζητήματος.
