Ο κ. Paul Krugman, στο blog του των New York Times, στις 26/1 δημοσίευσε άρθρο του σχετικά με την ανανέωση της θητείας του προέδρου της Κεντρικής Τράπεζας των Η.Π.Α. (Federal Reserve, ή απλά FED). Τα κυριότερα σημεία του άρθρου αναδημοσιεύτηκαν και σε Ελληνικά μέσα ενημέρωσης. Διαβάζουμε, λοιπόν:
"Ενας Ρεπουμπλικανός κέρδισε την έδρα του γερουσιαστή Κένεντι στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης- και ξαφνικά δεν είναι ξεκάθαρο αν η Γερουσία θα επικυρώσει την ανανέωση της θητείας του Μπεν Μπερνάνκι στην ηγεσία της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας. Αυτό δεν είναι τόσο παράξενο όσο ακούγεται, καθώς η Ουάσιγκτον αντιλήφθηκε ξαφνικά την οργή των πολιτών σχετικά με την οικονομική πολιτική που έβγαλε τις μεγάλες τράπεζες από τη δύσκολη θέση, αλλά απέτυχε να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Ο κ. Μπερνάνκι έχει γίνει σύμβολο αυτής της πολιτικής.
Προσωπικά, τρέφω μεγάλο θαυμασμό για τον κ. Μπερνάνκι, τόσο ως πολιτικό όσο και για τον τρόπο με τον οποίον αντιμετώπισε τη χρηματοπιστωτική κρίση. Παρ΄ όλα αυτά, οι επικριτές του έχουν ισχυρά επιχειρήματα. Εν τέλει, είμαι υπέρ του επαναδιορισμού του, αλλά μόνον διότι η απόρριψή του θα κάνει χειρότερες και όχι καλύτερες της πολιτικές της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας.
Ο κ. Μπερνάνκι είναι ένας εξαίρετος οικονομολόγος. Από την άνοιξη του 2008 ως την άνοιξη του 2009 η ακαδημαϊκή του εμπειρία και ο ρόλος του στη διαμόρφωση πολιτικών συνδυάστηκαν άψογα, μιας και χρησιμοποίησε επιθετικές, ανορθόδοξες τακτικές για να αναχαιτίσει μια δεύτερη Μεγάλη Υφεση.
Δυστυχώς υπάρχουν και άλλα να ειπωθούν. Προτού ξεσπάσει η κρίση, ο κ. Μπερνάνκι ήταν κατά πολύ ένας συμβατικός αξιωματούχος της κεντρικής τράπεζας, ο οποίος συμμετείχε πλήρως στον εφησυχασμό του οργανισμού. Ακόμη χειρότερα, αφότου έληξε η οξεία φάση της κρίσης, επέστρεψε αμέσως σε αυτή τη δεσπόζουσα αντίληψη. Για άλλη μία φορά, η κεντρική τράπεζα εφησυχάζει επικίνδυνα και, για άλλη μία φορά, ο κ. Μπερνάνκι μοιάζει να συμμερίζεται αυτόν τον εφησυχασμό.
Ας εξετάσουμε δύο ζητήματα, τη χρηματοπιστωτική μεταρρύθμιση και την ανεργία.
Τον περασμένο Ιούλιο ο κ. Μπερνάνκι αντιτάχθηκε σε μια σημαντική μεταρρυθμιστική πρόταση: τη δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας χρηματοπιστωτικής προστασίας των καταναλωτών. Προέτρεψε το Κογκρέσο να διατηρήσει την παρούσα κατάσταση, σύμφωνα με την οποία η προστασία του καταναλωτή από άδικες χρηματοοικονομικές πρακτικές εμπίπτει στη δικαιοδοσία της κεντρικής τράπεζας.
Το ζήτημα όμως έγκειται στο ότι, κατά την περίοδο που οδήγησε στην κρίση, ενώ οι χρηματοοικονομικές υπερβάσεις σε βάρος των καταναλωτών ανθούσαν, η κεντρική τράπεζα δεν έκανε τίποτε. Συγκεκριμένα αγνόησε προειδοποιήσεις σχετικά με τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου (subprimes). Προκάλεσε λοιπόν έκπληξη όταν στον απολογισμό του ο κ. Μπερνάνκι δεν παραδέχτηκε την αποτυχία του, δεν εξήγησε γιατί συνέβη αυτό και δεν παρείχε κανέναν λόγο για να πιστέψουμε ότι η κεντρική τράπεζα θα λειτουργήσει διαφορετικά στο μέλλον. Το μήνυμά του συμπυκνώνεται στη φράση: «Ξέρουμε τι κάνουμε, εμπιστευτείτε μας».
Οσον αφορά το ζήτημα της ανεργίας, η οικονομία μπορεί να μην κατέρρευσε αλλά είναι σε άθλια κατάσταση. Οι άνεργοι είναι έξι φορές περισσότεροι από τις κενές θέσεις εργασίας. Ο κ. Μπερνάνκι δεν περιμένει καμία βελτίωση της κατάστασης σύντομα. Τον περασμένο μήνα παραδέχτηκε ότι ο ρυθμός μείωσης του δείκτη της ανεργίας θα είναι «μικρότερος από αυτόν που θα επιθυμούσαμε». Τι προτείνει λοιπόν για να αυξηθούν οι θέσεις εργασίας;
Τίποτε. Ο κ. Μπερνάνκι ουδόλως υπαινίχθηκε ότι νιώθει την ανάγκη να υιοθετηθούν πολιτικές που θα μειώσουν γρηγορότερα την ανεργία. Αντιθέτως, αντέδρασε στις προτάσεις για περαιτέρω δράση της κεντρικής τράπεζας με στερεότυπες εκφράσεις. Είναι σκληρό αλλά αληθές να πούμε ότι λειτουργεί λες και «η αποστολή εξετελέσθη» τώρα που διασώθηκαν οι μεγάλες τράπεζες. Τι έχει συμβεί; Πιστεύω ότι ο κ. Μπερνάνκι, όπως πολλοί άνθρωποι που συνεργάζονται στενά με τον χρηματοοικονομικό τομέα, κατέληξε να βλέπει τον κόσμο με τα μάτια τραπεζίτη. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τον αμερικανό υπουργό Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ και για τον κορυφαίο οικονομολόγο της κυβέρνησης Ομπάμα, τον Λάρι Σάμερς.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, γιατί να μην απορρίψουμε τον κ. Μπερνάνκι; Υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι με τις πνευματικές ικανότητες και τη δυνατότητα διαμόρφωσης πολιτικών για να αναλάβουν αυτόν τον ρόλο. Κάθε καλή εναλλακτική λύση για τη θέση, όμως, θα αντιμετώπιζε λυσσαλέα αντίσταση στη Γερουσία, ενώ η επιλογή μιας κακής εναλλακτικής θα είχε πραγματικά φρικτές επιπτώσεις για την οικονομία.
Επιπροσθέτως οι αποφάσεις για τις πολιτικές της κεντρικής τράπεζας λαμβάνονται ύστερα από ψηφοφορία μιας επιτροπής ατόμων. Και ενώ ο κ. Μπερνάνκι μοιάζει να ασχολείται ανεπαρκώς με την ανεργία και υπερβολικά με τον πληθωρισμό, πολλοί από τους συναδέλφους του είναι χειρότεροι από εκείνον. Η αντικατάστασή του με κάποιον λιγότερο καταξιωμένο, λιγότερο ικανό να επηρεάζει τον διάλογο στο εσωτερικό της χώρας, θα έδινε μεγαλύτερη δύναμη στα γεράκια του πληθωρισμού και θα έβλαπτε ακόμη περισσότερο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Αν ο κ. Μπερνάνκι διοριστεί εκ νέου, εκείνος και οι συνάδελφοί του πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό που θεωρούν επιτυχημένη πολιτική είναι στην πραγματικότητα αποτυχημένη πολιτική. Αποφύγαμε μια δεύτερη Μεγάλη Υφεση, αλλά αντιμετωπίζουμε ένα τεράστιο ποσοστό ανεργίας, μιας ανεργίας που θα καταστρέψει τις ζωές εκατομμυρίων Αμερικανών τα επόμενα χρόνια. Είναι καθήκον της κεντρικής τράπεζας να κάνει ό,τι μπορεί για να σταματήσει αυτή την καταστρεπτική διαδικασία".
Οι προβληματισμοί του νομπελίστα (και ικανότατου αναλυτή) κ. Krugman επεκτείνονται σε ζητήματα πέραν της επανεκλογής του προέδρου της FED. Μεγάλο ζητούμενο: οι όποιες αποφάσεις μακροοικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ θα καθορίσουν εάν θα υπάρχει στροφή σε πολιτικές σταθερότητας ή ανάπτυξης (και με ποιούς όρους), όχι μόνο για τις ΗΠΑ, αλλά για τις χώρες της Ευρωζώνης, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την Ιαπωνία, τις "ανερχόμενες" δυνάμεις (BRIC: αρτικόλεξο "της μόδας", από τα αρχικά των χωρών Brazil, Russsia, India, China. Τα εισαγωγικά τοποθετήθηκαν διότι η Κίνα έχει πάψει να θεωρείται ανερχόμενη δύναμη. Είναι απλά "δύναμη"), αλλά και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Κοινώς, όλη την υφήλιο.
Το θέμα θα αναλυθεί και εντός του Τμήματος
"Ενας Ρεπουμπλικανός κέρδισε την έδρα του γερουσιαστή Κένεντι στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης- και ξαφνικά δεν είναι ξεκάθαρο αν η Γερουσία θα επικυρώσει την ανανέωση της θητείας του Μπεν Μπερνάνκι στην ηγεσία της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας. Αυτό δεν είναι τόσο παράξενο όσο ακούγεται, καθώς η Ουάσιγκτον αντιλήφθηκε ξαφνικά την οργή των πολιτών σχετικά με την οικονομική πολιτική που έβγαλε τις μεγάλες τράπεζες από τη δύσκολη θέση, αλλά απέτυχε να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Ο κ. Μπερνάνκι έχει γίνει σύμβολο αυτής της πολιτικής.
Προσωπικά, τρέφω μεγάλο θαυμασμό για τον κ. Μπερνάνκι, τόσο ως πολιτικό όσο και για τον τρόπο με τον οποίον αντιμετώπισε τη χρηματοπιστωτική κρίση. Παρ΄ όλα αυτά, οι επικριτές του έχουν ισχυρά επιχειρήματα. Εν τέλει, είμαι υπέρ του επαναδιορισμού του, αλλά μόνον διότι η απόρριψή του θα κάνει χειρότερες και όχι καλύτερες της πολιτικές της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας.
Ο κ. Μπερνάνκι είναι ένας εξαίρετος οικονομολόγος. Από την άνοιξη του 2008 ως την άνοιξη του 2009 η ακαδημαϊκή του εμπειρία και ο ρόλος του στη διαμόρφωση πολιτικών συνδυάστηκαν άψογα, μιας και χρησιμοποίησε επιθετικές, ανορθόδοξες τακτικές για να αναχαιτίσει μια δεύτερη Μεγάλη Υφεση.
Δυστυχώς υπάρχουν και άλλα να ειπωθούν. Προτού ξεσπάσει η κρίση, ο κ. Μπερνάνκι ήταν κατά πολύ ένας συμβατικός αξιωματούχος της κεντρικής τράπεζας, ο οποίος συμμετείχε πλήρως στον εφησυχασμό του οργανισμού. Ακόμη χειρότερα, αφότου έληξε η οξεία φάση της κρίσης, επέστρεψε αμέσως σε αυτή τη δεσπόζουσα αντίληψη. Για άλλη μία φορά, η κεντρική τράπεζα εφησυχάζει επικίνδυνα και, για άλλη μία φορά, ο κ. Μπερνάνκι μοιάζει να συμμερίζεται αυτόν τον εφησυχασμό.
Ας εξετάσουμε δύο ζητήματα, τη χρηματοπιστωτική μεταρρύθμιση και την ανεργία.
Τον περασμένο Ιούλιο ο κ. Μπερνάνκι αντιτάχθηκε σε μια σημαντική μεταρρυθμιστική πρόταση: τη δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας χρηματοπιστωτικής προστασίας των καταναλωτών. Προέτρεψε το Κογκρέσο να διατηρήσει την παρούσα κατάσταση, σύμφωνα με την οποία η προστασία του καταναλωτή από άδικες χρηματοοικονομικές πρακτικές εμπίπτει στη δικαιοδοσία της κεντρικής τράπεζας.
Το ζήτημα όμως έγκειται στο ότι, κατά την περίοδο που οδήγησε στην κρίση, ενώ οι χρηματοοικονομικές υπερβάσεις σε βάρος των καταναλωτών ανθούσαν, η κεντρική τράπεζα δεν έκανε τίποτε. Συγκεκριμένα αγνόησε προειδοποιήσεις σχετικά με τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου (subprimes). Προκάλεσε λοιπόν έκπληξη όταν στον απολογισμό του ο κ. Μπερνάνκι δεν παραδέχτηκε την αποτυχία του, δεν εξήγησε γιατί συνέβη αυτό και δεν παρείχε κανέναν λόγο για να πιστέψουμε ότι η κεντρική τράπεζα θα λειτουργήσει διαφορετικά στο μέλλον. Το μήνυμά του συμπυκνώνεται στη φράση: «Ξέρουμε τι κάνουμε, εμπιστευτείτε μας».
Οσον αφορά το ζήτημα της ανεργίας, η οικονομία μπορεί να μην κατέρρευσε αλλά είναι σε άθλια κατάσταση. Οι άνεργοι είναι έξι φορές περισσότεροι από τις κενές θέσεις εργασίας. Ο κ. Μπερνάνκι δεν περιμένει καμία βελτίωση της κατάστασης σύντομα. Τον περασμένο μήνα παραδέχτηκε ότι ο ρυθμός μείωσης του δείκτη της ανεργίας θα είναι «μικρότερος από αυτόν που θα επιθυμούσαμε». Τι προτείνει λοιπόν για να αυξηθούν οι θέσεις εργασίας;
Τίποτε. Ο κ. Μπερνάνκι ουδόλως υπαινίχθηκε ότι νιώθει την ανάγκη να υιοθετηθούν πολιτικές που θα μειώσουν γρηγορότερα την ανεργία. Αντιθέτως, αντέδρασε στις προτάσεις για περαιτέρω δράση της κεντρικής τράπεζας με στερεότυπες εκφράσεις. Είναι σκληρό αλλά αληθές να πούμε ότι λειτουργεί λες και «η αποστολή εξετελέσθη» τώρα που διασώθηκαν οι μεγάλες τράπεζες. Τι έχει συμβεί; Πιστεύω ότι ο κ. Μπερνάνκι, όπως πολλοί άνθρωποι που συνεργάζονται στενά με τον χρηματοοικονομικό τομέα, κατέληξε να βλέπει τον κόσμο με τα μάτια τραπεζίτη. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τον αμερικανό υπουργό Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ και για τον κορυφαίο οικονομολόγο της κυβέρνησης Ομπάμα, τον Λάρι Σάμερς.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, γιατί να μην απορρίψουμε τον κ. Μπερνάνκι; Υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι με τις πνευματικές ικανότητες και τη δυνατότητα διαμόρφωσης πολιτικών για να αναλάβουν αυτόν τον ρόλο. Κάθε καλή εναλλακτική λύση για τη θέση, όμως, θα αντιμετώπιζε λυσσαλέα αντίσταση στη Γερουσία, ενώ η επιλογή μιας κακής εναλλακτικής θα είχε πραγματικά φρικτές επιπτώσεις για την οικονομία.
Επιπροσθέτως οι αποφάσεις για τις πολιτικές της κεντρικής τράπεζας λαμβάνονται ύστερα από ψηφοφορία μιας επιτροπής ατόμων. Και ενώ ο κ. Μπερνάνκι μοιάζει να ασχολείται ανεπαρκώς με την ανεργία και υπερβολικά με τον πληθωρισμό, πολλοί από τους συναδέλφους του είναι χειρότεροι από εκείνον. Η αντικατάστασή του με κάποιον λιγότερο καταξιωμένο, λιγότερο ικανό να επηρεάζει τον διάλογο στο εσωτερικό της χώρας, θα έδινε μεγαλύτερη δύναμη στα γεράκια του πληθωρισμού και θα έβλαπτε ακόμη περισσότερο τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Αν ο κ. Μπερνάνκι διοριστεί εκ νέου, εκείνος και οι συνάδελφοί του πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αυτό που θεωρούν επιτυχημένη πολιτική είναι στην πραγματικότητα αποτυχημένη πολιτική. Αποφύγαμε μια δεύτερη Μεγάλη Υφεση, αλλά αντιμετωπίζουμε ένα τεράστιο ποσοστό ανεργίας, μιας ανεργίας που θα καταστρέψει τις ζωές εκατομμυρίων Αμερικανών τα επόμενα χρόνια. Είναι καθήκον της κεντρικής τράπεζας να κάνει ό,τι μπορεί για να σταματήσει αυτή την καταστρεπτική διαδικασία".
Οι προβληματισμοί του νομπελίστα (και ικανότατου αναλυτή) κ. Krugman επεκτείνονται σε ζητήματα πέραν της επανεκλογής του προέδρου της FED. Μεγάλο ζητούμενο: οι όποιες αποφάσεις μακροοικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ θα καθορίσουν εάν θα υπάρχει στροφή σε πολιτικές σταθερότητας ή ανάπτυξης (και με ποιούς όρους), όχι μόνο για τις ΗΠΑ, αλλά για τις χώρες της Ευρωζώνης, της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την Ιαπωνία, τις "ανερχόμενες" δυνάμεις (BRIC: αρτικόλεξο "της μόδας", από τα αρχικά των χωρών Brazil, Russsia, India, China. Τα εισαγωγικά τοποθετήθηκαν διότι η Κίνα έχει πάψει να θεωρείται ανερχόμενη δύναμη. Είναι απλά "δύναμη"), αλλά και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Κοινώς, όλη την υφήλιο.
Το θέμα θα αναλυθεί και εντός του Τμήματος
