" Ενα σημαντικό μέρος της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας αποτελείται από επιχειρήσεις στις οποίες το κράτος είναι, είτε ο κύριος, είτε ο μοναδικός ιδιοκτήτης τους. Συχνότατα, μάλιστα, αυτού του είδους οι επιχειρήσεις αποτελούν μονοπώλια. Εχοντας υπ’ όψιν την Ελληνική περίπτωση, όπως αυτή διαμορφώνεται βάσει της τρέχουσας κατάστασης, να αναφέρετε και να αναλύσετε:
Α) Τους λόγους ύπαρξης δημοσίων – κρατικών επιχειρήσεων και τις περιπτώσεις στις οποίες υφίσταται κρατική επιχειρηματική δραστηριότητα.
Β). Τις αποφάσεις παραγωγής και τιμολόγησης μονοπωλιακής κρατικής επιχείρησης.
Γ). Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που θα προκύψουν στην συνολική οικονομία από την ιδιωτικοποίηση ή/και αποκρατικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων".
Απάντηση:
Εισαγωγή:
Στόχος της Οικονομικής επιστήμης: η απάντηση των τριών κύριων ερωτημάτων (τί θα παραχθεί – πώς θα παραχθεί – για ποιόν θα παραχθεί), ούτως ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη κατανομή των πόρων. Δια της αποτελεσματικής κατανομής πόρων επιτυγχάνεται και η κοινωνική ευημερία.
Παρέμβαση κράτους στην λειτουργία των αγορών: από ελάχιστη (διασφάλιση προστασίας δικαιωμάτων ιδιοκτησιας) έως μέγιστη (πλήρης υπαγωγή της οικονομικής δραστηριότητας σε κρατικό έλεγχο). Οικονομία αγοράς – Οικονομία εντολών.
Αναφορά στο είδος των δημόσιων – κρατικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Αναφορά στο μέγεθος του δημόσιου τομέα. Αναφορά στα βασικά δημοσιονομικά μεγέθη της Ελλάδας (μέγεθος ελλλείμματος & χρέους). Μικρή αναφορά στις θέσεις του Μνημονίου περί των δημοσίων επιχειρήσεων.
Υποερώτημα Α).
Κύριοι λόγοι παρέμβασης του κράτους στις σύγχρονες οικονομίες:
- Αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου
- Αποτυχίες αγοράς
Περιπτώσεις αποτυχιών αγοράς:
· Υπαρξη εξωτερικοτήτων (θετικές και αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις). Ορισμός και παραδείγματα.
· Περίπτωση δημοσίων αγαθών (αμιγή και μη-αμιγή). Ορισμός και παραδείγματα.
· Μονοπώλια και ολιγοπώλια (κυρίως λόγω αδυναμίας εισόδου και ύπαρξης αύξουσας οικονομίας κλίμακος. Περίπτωση φυσικού μονοπωλίου). Ορισμός και παραδείγματα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη επιχειρήσεων που να βρίσκονται υπό την εποπτεία, τον έλεγχο ή και την ιδιοκτησία του κράτους, προκειμένου να διασφαλισθεί η αποτελεσματική κατανομή πόρων.
Λοιπές περιπτώσεις κρατικής επιχειρηματικής δραστηριότητας (με παράθεση ανάλυσης της κάθε περίπτωσης):
- Παραγωγή και διάθεση αγαθών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας.
- Διασφάλιση ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης (περίπτωση οικονομικών διαταραχών και υπανάπτυξης).
- Υπαρξη στρατηγικού τομέα του κράτους.
- Απουσία ή έλλειψη ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας (εκουσίως ή ακουσίως).
- Δημιουργία κρατικού μονοπωλίου για εισπρακτικούς ή κοινωνικούς λόγους (με απαγόρευση εισόδου ιδιωτικών επιχειρήσεων).
Υποερώτημα Β).
Αναφορά σε μονοπώλιο (αιτίες ύπαρξης μονοπωλίου και διάκριση από τέλειο ανταγωνισμό).
Αποφάσεις παραγωγής και τιμολόγησης κρατικών μονοπωλιακών επιχειρήσεων:
Διακρίνουμε τις εξής περιπτώσεις κρατικής μονοπωλιακής επιχείρησης:
- Συνθήκες παραγωγής με φθίνον οριακό κόστος (αύξουσα απόδοση κλίμακος):
- Η ελεύθερη αγορά θα οδηγήσει σε μονοπώλιο (φυσικό μονοπώλιο), με αποτέλεσμα την ύπαρξη κοινωνικού ελλείμματος (deadweight loss). Είναι προτιμητέα η ύπαρξη κρατικού μονοπωλίου.
- Σε περίπτωση που επιλεχθεί η άριστη κατανομή πόρων (άρα και η άριστη τιμολογιακή πολιτική, στην οποία η τιμή ισούται με το οριακό κόστος), η επιχείρηση δεν θα καλύπτει τα έξοδά της (διότι το οριακό κόστος θα είναι μικρότερο του μέσου κόστους). Σε περίπτωση εξίσωσης τιμής με μέσο κόστος, τότε η επιχείρηση καλύπτει πλήρως τα έξοδά της, αλλά δεν υπάρχει άριστη κατανομή (άρα θα υπάρξει κοινωνικό έλλειμμα).
- Εάν υφίσταται θετική εξωτερική επίδραση, τότε η τιμή θα ορισθεί ίση με το οριακό κόστος και η ζημία της επιχείρησης θα καλυφθεί από τον δημόσιο προϋπολογισμό.
- Εάν υφίσταται αρνητική εξωτερική επίδραση, τότε η τιμή θα ορισθεί ίση (ή και μεγαλύτερη) του μέσου κόστους, προκειμένου να περιορισθεί η χρήση (άρα και η παραγωγή) του αγαθού.
- Εάν στόχος είναι η άριστη κατανομή πόρων και η αναδιανομή του εισοδήματος, τότε δύναται να εφαρμοστεί πολιτική δύο τιμών (μη-γραμμική τιμολόγηση / two-part pricing), επιδότηση και διαφορισμός τιμών βάσει ορισμένων κριτηρίων (επαγγελματικά, εισοδηματικά, καταναλωτικά, γεωγραφικά κριτήρια, κ.ο.κ.).
- Συνθήκες παραγωγής με σταθερό ή αύξον οριακό κόστος: η τιμή ορίζεται ίση με το οριακό και μέσο κόστος. Αποτελεσματική οικονομική λειτουργία επιχείρησης, άριστη κατανομή πόρων, ανυπαρξία κοινωνικού ελλείμματος.
Υποερώτημα Γ).
- Αναφορά στις διαφορές ανάμεσα σε αποκρατικοποίηση και ιδιωτικοποίηση.
- Μεταβίβαση πόρων από δημόσια σε ιδιωτική ιδιοκτησία.
- Εκτενής αναφορά στην τρέχουσα δημοσιονομική κατάσταση της Ελλάδας. Το θέμα του ελλείμματος και του χρέους. Ειδική αναφορά στο Μνημόνιο (αρχικό και επικαιροποιημένο). Οι εστιάσεις του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλαδος για την δημοσιονομική κατάσταση και την ανάγκη εξορθολογισμού του δημόσιου τομέα.
Πλεονεκτήματα (με ιδιαίτερη ανάλυση σε καθένα από αυτά):
· Μείωση δανειακών απαιτήσεων δημόσιου τομέα. Μείωση δημοσιονομικού ελλείμματος και χρέους.
· Αύξηση δημοσίων εσόδων. Ειδική αναφορά στην χρήση των κεφαλαίων.
· Εξυγίανση προβληματικών επιχειρήσεων.
· Περιορισμός δημόσιου τομέα και ενίσχυση της ιδέας της επιχειρηματικότητας.
· Μείωση ανάμειξης κυβερνήσεων στις επιχειρηματικές αποφάσεις.
· Αύξηση εσωτερικής αποτελεσματικότητας επιχειρήσεων, με θέσπιση μετρήσιμων στόχων .
· Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας, αύξηση ιδιωτικών επενδύσεων, τόνωση της εξωστρέφειας.
· Κινητροδότηση επιχειρήσεων και εργαζομένων για την επίτευξη των στόχων.
· Ανοιγμα αγορών, με δημιουργία νέων επιχειρήσεων και θέσεων εργασίας, ενίσχυση υποδομών και υιοθέτηση τεχνολογικών καινοτομιών.
· Προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, βελτίωση ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, αυξανόμενη εμπιστοσύνη αγορών στην Ελληνική οικνομία.
· Διαφανής λειτουργία επιχειρήσεων, τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό τους περιβάλλον (δημοσίευση έγκυρων οικονομικών καταστάσεων, αξιοκρατικά κριτήρια προσλήψεων και επαγγελματικής εξέλιξης, στελέχωση με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, λειτουργία εσωτερικού ελέγχου).
Μειονεκτήματα:
· Πιθανή αναντιστοιχία μεταξύ των στόχων της ιδιωτικής επιχείρησης και της κοινωνικής ευημερίας.
· Η αναξέλεγκτη είσοδος επιχειρήσεων πιθανό να υπερβαίνει το κοινωνικά άριστο για την αποτελεσματική κατανομή πόρων και να οδηγήσει σε μείωση των επενδύσεων.
· Επιχειρήσεις μικρότερου μεγέθους επιχειρήσεων δύναται να οδηγήσει σε απώλεια της αύξουσας απόδοσης κλίμακος και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων.
· Πιθανή παύση εργασιών επιχειρήσεων, λόγω ανεπαρκών πόρων, ζημιών και οικονομικής κατάστασης, οι οποίες προσέφεραν κοινωνικό αγαθό.
· Πιθανή αύξηση ανεργίας (με ό,τι αυτό συνεπάγεται).
· Αδυναμία διασφάλισης δημοσίου συμφέροντος και διανεμητικής δημοσιονομικής πολιτικής.
· Αρνητικές επιπτώσεις από πιθανή αύξηση τιμών του αγαθού (ειδική αναφορά στον πληθωρισμό, εάν το αγαθό αποτελεί σημαντικό και απαραίτητο μέρος του οικογενειακού προϋπολογισμού και συμμετέχει στον ΔΤΚ).
· Μείωση της δυνατότητας παρέμβασης των κυβερνήσεων σε περιπτώσεις οικονομικών διαταραχών.
· Πιθανή αδυναμία εφαρμογής μέτρων διασφάλισης του ανταγωνισμού (π.χ., ύπαρξη καρτέλ, ολιγοπωλίων, δεσπόζουσας θέσης, κ.ο.κ.).
Επίλογος:
Η ανάγκη εξορθολογισμού του δημοσίου. Η αποκρατικοποίηση, όχι ως μέσο εξασφάλισης εσόδων, αλλά ως μέσο ενίσχυσης του ανταγωνισμού. Ταυτόχρονα, αναγκαιότητα διασφάλισης του δημοσίου συμφέροντος και της κοινωνικής ευημερίας. Η ενίσχυση της ιδέας της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας, ως αναγκαίο συσταστικό της ανάπτυξης. Η εξάλειξη της αναποτελεσματικότητας του δημόσιου τομέα και η απεξάρτηση των επιχειρήσεων από πολιτικά κριτήρια και μικροπολιτικές παρεμβάσεις. Δεδομένης της αδυναμίας μέτρων παρέμβασης νομισματικού χαρακτήρα και δεδομένης της κατάστασης των οικονομικών, το θέμα των αποκρατικοποίησεων αποκτά δεσπόζουσα σημασία για την ανάπτυξη. Ο τρόπος αποκρατικοποίησης – ιδιωτικοποίησης θα πρέπει να είναι απολύτως διαφανής και με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και τους μακροπρόθεσμους αναπτυξιακούς στόχους.
