Γράφει σε άρθρο του στους New York Times ο Paul Krugman:
"Ποιος θα πληρώσει το δάνειο του γείτονα;
Το μήνυμα των ηθικολόγων ότι οι χρεωμένοι πρέπει να πληρώσουν για τις αμαρτίες τους διαιωνίζει την ύφεση
«Πόσοι από εσάς θέλετε να αποπληρώσετε το δάνειο του σπιτιού του γείτονά σας που έχει δύο μπάνια αλλά δεν μπορεί να πληρώσει τους λογαριασμούς του;». Αυτή είναι η περίφημη ερώτηση του οικονομικού αναλυτή του CΝΒC Ρικ Σαντέλι το 2009, από την οποία «γεννήθηκε» το Κόμμα του Τσαγιού ("Tea Party).
Είναι ένα συναίσθημα με παγκόσμιο αντίκτυπο. Ο τόνος διαφέρει από μέρος σε μέρος, αλλά το μήνυμα είναι το ίδιο: το χρέος είναι κακό, οι χρεωμένοι πρέπει να πληρώσουν για τις αμαρτίες τους, και από εδώ και πέρα όλοι πρέπει να ζούμε με αυτά που έχουμε.
Αυτό το είδος της ηθικολογίας είναι ο λόγος που μας διατηρεί στο τέλμα της ύφεσης.
Η περίοδος ως την κρίση του 2008 χαρακτηρίστηκε από αχαλίνωτο δανεισμό, που ξέφυγε από τα δάνεια υψηλού ρίσκου, για τα οποία ο κόσμος εξακολουθεί, εσφαλμένα, να πιστεύει ότι ήταν το επίκεντρο του προβλήματος. Η κερδοσκοπία στα ακίνητα έσπασε κάθε ρεκόρ στη Φλόριδα και στη Νεβάδα, αλλά και στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και στη Λετονία. Και όλα αυτά πληρώθηκαν με δανεικά.
Ο δανεισμός αυτός δεν έκανε τον κόσμο πλουσιότερο, ούτε φτωχότερο: το χρέος του ενός είναι το πλεόνασμα του άλλου. Τον έκανε όμως ευάλωτο. Οταν οι δανειστές αποφάσισαν ξαφνικά ότι αρκετά είχαν δώσει, ότι το συνολικό χρέος ήταν υπερβολικό, οι οφειλέτες αναγκάστηκαν να μειώσουν τις δαπάνες τους. Αυτό οδήγησε τον κόσμο στη χειρότερη ύφεση από τη δεκαετία του ΄30. Και η όποια ανάκαμψη ήταν αργή και αβέβαιη- κάτι αναμενόμενο, με δεδομένη τη «δαμόκλειο σπάθη» του χρέους.
Αυτό που κυρίως πρέπει να έχουμε κατά νουν είναι ότι κατανάλωση ίσον εισοδήματα. Αν μια ομάδα ανθρώπων- εκείνοι με τα τεράστια χρέη- αναγκαστεί να περιορίσει την κατανάλωση για να πληρώσει τα χρέη της, τότε θα συμβεί ένα από τα δύο: είτε κάποιος άλλος πρέπει να δαπανήσει περισσότερα είτε το παγκόσμια εισόδημα θα μειωθεί.
Ωστόσο εκείνοι οι κλάδοι του ιδιωτικού τομέα που δεν βαρύνονται με μεγάλα χρέη δεν βρίσκουν λόγους να αυξήσουν τις δαπάνες τους. Οι επιχειρήσεις ξεχειλίζουν από μετρητά- αλλά γιατί να κάνουν ανοίγματα, όταν τίποτε δεν κινείται στην αγορά; Οι καταναλωτές που δεν δανείστηκαν πολύ μπορούν να πάρουν δάνεια με χαμηλά επιτόκια - αλλά το κίνητρο αυτό για κατανάλωση εξουδετερώνεται από τις ανησυχίες για την αποδυνάμωση της αγοράς εργασίας. Κανένας στον ιδιωτικό τομέα δεν θέλει να καλύψει το κενό που δημιούργησε η απειλή του χρέους.
Τι θα έπρεπε λοιπόν να κάνουμε; Κατ΄ αρχάς, οι κυβερνήσεις πρέπει να δαπανούν, ενώ ο ιδιωτικός τομέας όχι, έτσι ώστε οι οφειλέτες να πληρώσουν τα χρέη τους χωρίς να διαιωνίζουν την παγκόσμια ύφεση. Δεύτερον, οι κυβερνήσεις πρέπει να προωθήσουν μέτρα για την ελάφρυνση του χρέους: η μείωση των υποχρεώσεων σε επίπεδα που οι οφειλέτες μπορούν να αντιμετωπίσουν είναι ο πιο σύντομος δρόμος για την εξάλειψη του κινδύνου από το χρέος.
Οι ηθικολόγοι δεν ικανοποιούνται όμως με τέτοια. Καταγγέλλουν τις δαπάνες που χρηματοδοτούνται από τα ελλείμματα στον προϋπολογισμό και δηλώνουν ότι δεν μπορείς να λύσεις το πρόβλημα του χρέους συσσωρεύοντας περισσότερο χρέος. Καταγγέλλουν τα μέτρα για την ανακούφιση από το χρέος και τα χαρακτηρίζουν επιβράβευση των «μπαταχτσήδων».
Αν τονίσεις ότι τα επιχειρήματά τους δεν έχουν νόημα, οργίζονται. Αν προσπαθήσεις να τους εξηγήσεις ότι όταν οι οφειλέτες δαπανούν λιγότερα η οικονομία θα πέσει σε ύφεση, εκτός κι αν κάποιος ξοδέψει περισσότερα, τότε θα σε πουν σοσιαλιστή. Αν τους εξηγήσεις για ποιον λόγο η ανακούφιση από τα στεγαστικά δάνεια είναι καλύτερη για την Αμερική από την κατάσχεση σπιτιών, που θα πρέπει να πουληθούν με μεγάλη ζημιά, τότε φωνάζουν όπως ο οικονομικός αναλυτής του CΝΒC. Δεν υπάρχει αμφιβολία: οι ηθικολόγοι διαθέτουν πάθος.
Ενώ εκείνοι που θα έπρεπε να γνωρίζουν καλύτερα στερούνται πεποίθησης. Ο πρόεδρος Ομπάμα έχει επανειλημμένως τονίσει ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση πρέπει να «σφίξει το ζωνάρι», αν και γνωρίζει ότι λόγω μείωσης των δαπανών στον ιδιωτικό τομέα, οι δημόσιες δαπάνες πρέπει να αυξηθούν, όχι να μειωθούν. Του λείπει άραγε το θάρρος να τα βάλει με δημοφιλείς πλην λανθασμένες αντιλήψεις, ή μήπως είναι δείγμα πνευματικής οκνηρίας από μέρους του; Σε κάθε περίπτωση, αν ο πρόεδρος δεν υπερασπίζεται την ορθότητα της πολιτικής του, ποιος θα το κάνει;
Εν τω μεταξύ, το πρόγραμμα της αμερικανικής κυβέρνησης για την ενίσχυση όσων έχουν ενυπόθηκα δάνεια κατοικίας δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Εν μέρει την ευθύνη έχει το γεγονός ότι οι αξιωματούχοι ανησυχούσαν τόσο πολύ μήπως τους κατηγορήσουν ότι βοηθούν εκείνους που δεν πρέπει, ώστε στο τέλος δεν βοήθησαν κανέναν. Ετσι, οι ηθικολόγοι κερδίζουν τη μάχη. Ολο και περισσότεροι ψηφοφόροι, τόσο εδώ όσο και στην Ευρώπη, είναι πεπεισμένοι ότι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι περισσότερα κίνητρα αλλά βαρύτερη τιμωρία. Οι κυβερνήσεις πρέπει να σφίξουν το ζωνάρι τους και οι οφειλέτες να πληρώσουν όσα χρωστούν.
Η ειρωνεία είναι ότι οι ψηφοφόροι τιμωρούν τελικά τον εαυτό τους: απορρίπτοντας τα δημοσιονομικά κίνητρα και την ανακούφιση του χρέους, διαιωνίζουν την υψηλή ανεργία. Στην ουσία κόβουν τις δικές τους δουλειές για να πικάρουν τους γείτονές τους. Δεν το γνωρίζουν όμως. Και επειδή δεν το γνωρίζουν, η ύφεση θα συνεχιστεί".
Μια παρατήρηση: σπάνια η ανθρωπότητα έχει βρεθεί ενώπιον μιας τόσο επικίνδυνης κατάστασης όπως αυτή που τείνει να διαμορφωθεί παγκοσμίως. Η ύφεση, για την οποία μιλά ο Krugman, θα αποτελεί την ελαφρύτερη των συνεπειών.
